خشکی دهان : علائم ، علت ها و درمان خانگی
خشکی دهان ( زروستومیا ) یک مشکل نسبتاً شایع است که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت عمومی و بیش از ۲۵ درصد از سالمندان را تحت تأثیر قرار داده و همه ما چه به صورت موقت و یا به چه صورت مزمن آن را تجربه کرده ایم، احساس ناخوشایندی را از بابت کمبود رطوبت در دهان ایجاد می کند. این عارضه زمانی اتفاق می افتد که غدد بزاقی به اندازه کافی بزاق تولید نمی‌کند.
بزاق دهان حاوی مواد معدنی مانند کلسیم و فسفات است که به قوی نگه داشتن دندان ها و مبارزه با پوسیدگی آن ها کمک میکند. بنابراین باید هرچه سریع تر علت خشکی دهان را جویا شد و در جهت درمان مناسب حرکت کرد.
ما در این مقاله به بررسی علائم ، علل و روش های پیشگیری و درمان این عارضه خواهیم پرداخت.
غدد بزاقی و نقش آن ها
غدد بزاقی در سرتاسر مخاط دهان و گلو قرار دارند و وظیفه تولید بزاق را بر عهده دارند. بزاق از طریق مجاری باریکی به داخل دهان ترشح می‌شود. این غدد شامل موارد زیر هستند:
- غدد پاروتید : در گونه ، بین جلوی گوش و آخرین دندان قرار دارند.
- غدد زیر فکی : در دو طرف فک پایین، زیر زبان واقع شده‌اند.
- غدد زیر زبانی : در کف دهان قرار دارند.
- غدد بزاقی فرعی : در نواحی مختلف دهان مانند داخل گونه‌ها و گلو دیده میشوند.
بزاق به طور مداوم در دهان ترشح می‌شود و آن را مرطوب نگه می‌دارد. فعالیت‌هایی مانند جویدن ، بلعیدن یا حتی فکر کردن به غذا میتواند ترشح بزاق را افزایش دهد.
فواید بزاق برای سلامت دهان
داشتن بزاق کافی برای حفظ سلامت دهان ضروری است و از خشک شدن و عوارض آن جلوگیری میکند. بزاق ویژگی‌های محافظتی زیر را دارد:
- مقابله مستقیم با باکتری‌های پوسیدگی زا
- خواص ضد قارچی و ضد ویروسی
- خنثی سازی اسیدهای مضر تولیدشده توسط پلاک
- تأمین کلسیم و فسفات برای تقویت دندان‌ها
- تسهیل در بلع غذا
- کمک به تلفظ صحیح حروف
- افزایش حس دهانی، درک بافت و طعم غذا و تشخیص درد در صورت وجود مشکل
علائم خشکی دهان
- افزایش غلظت بزاق
- احساس خشکی و چسبندگی در دهان
- بوی بد دهان
- مشکل در بلع و صحبت کردن
- خشکی و ترک خوردگی لب ها
- سوزش یا احساس خارش در گلو
- افزایش پوسیدگی دندان و بیماری های لثه
- خشکی گلو و گرفتگی صدا
- احساس زبری و خشکی در زبان
- تغییر در حس چشایی
- برخی از زخم‌های دهان
- عفونت‌های مکرر دهان یا گلو
- مشکل در استفاده از دندان مصنوعی
علائم احتمالی مرتبط در بقیه بدن که در بعضی بیماری ها همزمان با خشکی دهان بروز میکنند
- خشکی و خارش چشم
- خشکی بینی یا گلو
- سرفه مکرر
- کاهش حس بویایی
- یبوست
- درد یا سفتی مفاصل
- به طور کلی احساس ناخوشی می‌کنید
- خواب منقطع یا بی‌کیفیت
- کاهش وزن بی‌دلیل
- در زنان، عفونت‌های مکرر برفک واژن .
علت های خشکی دهان
- سنگ های بزاقی (سیالولیتیازیس)
- مشکلات تیروئیدی
- کم آبی بدن
- تنفس از طریق دهان
- رفلاکس معده
- فشار خون بالا
- مصرف برخی داروها
- بیماری های خود ایمن
- استرس و اضطراب
- مصرف داروهای آنتی هیستامین،ضد افسردگی
- عوارض جانبی برخی داروها مانند داروهای فشار خون بالا، افسردگی و مشکلات کنترل مثانه ،داروهای ضد اضطراب، ضد تشنج ، داروهای آسم
- بیماری هایی مانند : شوگرن، اچ‌آی‌وی/ایدز ، دیابت ، کم خونی ، فشار خون ، فیبروز کیستیک ، آرتریت روماتوئید ، پارکینسون
- التهاب غدد بزاقی (سیالادنیت)
- آسیب به اعصاب عبوری از سر و گردن که به غدد بزاقی دستور میدهند
- سکته مغزی
عوامل دیگری هم که در زیر آورده شده است را می توان در نظر گرفت که عبارتند از :
- افزایش سن : با افزایش سن افراد بیشتر در معرض قرار می گیرند زیرا تولید بزاق با افزایش سن رابطه معکوس دارد.
- درمان سرطان : پرتو درمانی ، داروهای شیمی درمانی می تواند باعث تغییر در ترکیب بزاق و حتی مقدار بزاق ترشح شده و تولید شده می شود .
خشکی دهان در بارداری
در دوران بارداری علاوه بر تغییرات هورمونی ، افزایش نیاز بدن به مایعات و تغییرات متابولیک نیز می توانند منجر به ایجاد خشکی در دهان شوند. در این دوره نوشیدن آب به اندازه کافی و رعایت بهداشت دهان و دندان سبب کاهش این مشکلات خواهد شد.
رفلاکس معده و خشکی دهان
در مورد ارتباط بین خشک شدگی دهان و رفلاکس معده، نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند خشکی دهان باعث رفلاکس می‌شود و برخی دیگر معتقدند خلاف این امر اتفاق می افتد. برای روشن شدن این موضوع، بهتر است به نکات زیر توجه کنیم:
تأثیر رفلاکس بر خشکی دهان :
- بازگشت اسید معده به مری میتواند منجر به تحریک غدد بزاقی و در نتیجه کاهش تولید بزاق شود.
- اسید معده میتواند به بافت‌های دهان آسیب رسانده و باعث احساس خشکی و سوزش در دهان شود.
تأثیر خشکی دهان بر رفلاکس :
- بر اساس مطالعات، افرادی که بزاق بیشتری می‌بلعند، کمتر دچار رفلاکس اسید معده میشوند.
- بزاق به دلیل خاصیت قلیایی خود، میتواند اسید معده را خنثی کند.
- افراد مبتلا به خشکی دهان، به دلیل کمبود بزاق، رفلاکس معده را با شدت بیشتری احساس میکنند.
بنابراین، می‌توان گفت که ارتباط بین خشکی دهان و رفلاکس معده یک رابطه دوطرفه است. هر کدام از این شرایط می‌توانند دیگری را تشدید کنند.
استرس و خشکی دهان
اضطراب و استرس با تاثیر بر فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و ترشح غده تولید کننده هورمون کورتیزول تاثیر مستقیمی بر خشکی دهان دارند چراکه هورمون کورتیزول سبب می شود که ترشح بزاق کاهش پیدا کند.
خشکی دهان و کبد
سوء مصرف الکل سبب ایجاد مشکلات کبدی یا به اصطلاح کبد الکلی می شود که ممکن است بر میزان ترشح بزاق تاثیر بگذارد. سموم موجود در خون که به علت مشکلات کبدی دفع نمی شوند می‌توانند منجر به ایجاد این عارضه شوند.
فشار خون بالا و خشکی دهان
مصرف برخی از داروهای کنترل فشار خون باعث مصرف آب بدن شده و خشکی دهان را در پی دارند. علاوه بر این فشار خون بالا سبب کاهش جریان خون به غدد بزاقی شده که می تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد.
خشکی دهان و گلو درد
ترکیب خشکی دهان و گلو درد علت های مختلفی را می تواند داشته باشد از جمله حساسیت هایی که منجر به تولید هیستامین در بدن می شود که یکی از عوارض آن احساس خارش در گلو می باشد. همچنین تنفس دهانی و خروپف را هم می توان از علل ایجاد این مشکلات محسوب کرد.
خشکی گلو و تیروئید
از آنجایی که کم کاری یا پرکاری تیروئید می تواند بر عملکرد غدد بزاقی تاثیر بگذارد پس می تواند منجر به خشکی دهان و گلو شود. عارضه دیگری که بیمارانی دارای ختلالات تیروئیدی با آن مواجه می شوند سندرم سوزش دهان یا همان سوختگی سقف دهان است. علل ایجاد این بیماری هنوز به صورت دقیق مشخص نیست اما ممکن است تیروئید سبب ایجاد این بیماری باشد یا اینکه به علت خشک شدن دهانش، شخص به این بیماری مبتلا شده است.
خشکی گلو و تنگی نفس
بروز هم زمان این دو عارضه میتواند ناشی از آلرژی، آسم، عفونت‌های ویروسی یا حتی اضطراب باشد. در موارد شدید، این وضعیت ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های ریوی یا واکنش‌های آلرژیک حاد باشد و نیازمند بررسی پزشکی است.
خشکی دهان و برفک دهان
خشکی دهان و برفک دهان ارتباط نزدیکی با هم دارند ، زیرا کاهش ترشح بزاق میتواند محیط دهان را برای رشد قارچ‌ها، به‌ویژه کاندیدا آلبیکانس ، مساعد کند. بزاق نقش مهمی در پاک‌سازی دهان و کنترل رشد میکروارگانیسم‌ها دارد؛ بنابراین در شرایطی که دهان خشک می‌شود — مثلاً بر اثر دارو ، بیماری یا افزایش سن — میزان قارچ‌های دهانی ممکن است از حد طبیعی فراتر رود و منجر به برفک دهان شود. به‌عبارت دیگر ، خشکی دهان یکی از عوامل زمینه‌ساز اصلی برفک دهان به‌شمار می‌رود.
بیشتر بدانید : برفک دهان چیست ؟ علائم و علت و روش‌های درمانی
خشکی گلو و امیکرون
امیکرون برخلاف سویه های پیشین کرونا بیشتر دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر می کند و باعث التهاب و تحریک گلو می شود. برای کاهش این علائم استراحت، نوشیدن مایعات گرم و استفاده از بخور توصیه می شود. خشکی گلو ممکن است به دلایل متعددی اتفاق بیفتد که برخی موقتی و برخی دیگر نیاز به معاینه پزشکی دارند .رعایت بهداشت دهان و حلق مصرف مایعات کافی پرهیز از مواد تحریک کننده و در مواقع نیاز مراجعه به پزشک می تواند به مدیریت بهتر این مشکل کمک کند.
خشکی دهان در سرماخوردگی
در هنگام سرماخوردگی از آنجایی که بینی دچار انسداد یا گرفتگی می شود ، فرد ناگزیر به تنفس از راه دهان می شود که این وضعیت منجر به تبخیر بزاق و در نتیجه خشکی دهان و گلو می گردد. در زمان سرماخوردگی نیز بدن آب بیشتری را از دست می دهد، به ویژه اگر درگیر تب تعریق یا آب ریزش بینی باشد. علاوه بر این مصرف کم مایعات هم می تواند منجر به کاهش بزاق و خشکی دهان شود. شایان ذکر است مصرف برخی از داروها همانند آنتی هیستامین ها و برخی مسکن ها کاهش ترشح بزاق و خشکی دهان را به دنبال دارد. استفاده از راهکارهای ساده مثل نوشیدن مایعات به طور کافی، استفاده از بخور، شستشوی بینی و اجتناب از مصرف داروهای خشک کننده می تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
احساس خشکی زبان
خشکی زبان، اغلب نتیجه‌ی کاهش ترشح بزاق است و میتواند به همان دلایلی که قبلاً برای خشکی دهان ذکر شد، رخ دهد. به عبارت دیگر، عوامل ایجاد کننده‌ی خشکی دهان، می‌توانند منجر به خشکی زبان نیز بشوند.
علت خشکی دهان ، تشنگی زیاد و ادرار بیش از حد
اگر علاوه بر خشکی دهان دچار تشنگی و ادرار زیاد هم هستید می تواند نشانه وجود یک مشکل جدی از جمله دیابت نوع یک یا دو ، مصرف زیاد نمک یا کافئین ، مشکلات کلیوی ، مصرف داروهای ادرارآور ، اختلالات هورمونی و حتی اختلالات غدد بزاقی باشد .در جهت پیشگیری از این اتفاق بهتر است آب کافی نوشیده شود و مصرف الکل و کافئین را کاهش دهید. از طرفی برای بررسی وجود بیماری های ذکر شده مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
علت خشک شدن دهان در شب
خشکی دهان در شب یا بعد از بیدار شدن یا در طول خواب نیز ناشی از همان دلایلی است که به‌طور کلی باعث خشکی دهان میشوند و ارتباط مستقیمی با زمان شب ندارد. به عبارت دیگر، عوامل ایجادکننده این مشکل که در بالا ذکر شد در هر ساعتی از روز می‌توانند فعال باشند، اما به دلیل شرایط خاص شب (مانند تنفس دهانی حین خواب یا عارضه هایی مانند خروپوف و آپنه انسدادی خواب)، علائم آن در شب تشدید می‌شود.
علت خشکی دهان بعد از غذا خوردن
غذاهای شور، تند یا خشک می‌توانند آب بدن را کاهش داده و بزاق را تبخیر کنند، که منجر به بروز این مشکل می‌شود. غذاهای شیرین یا سرشار از کربوهیدرات‌های ساده مانند نان سفید، برنج و شیرینی‌ها می‌توانند سبب غلیظ شدن بزاق شده که باعث احساس خشکی دهان میشوند. لازم به ذکر است که ممکن است سطح قند خون را افزایش داده و منجر به خشکی موقت دهان که در برخی افراد می‌شود.
اگر فقط گاهی بعد از غذا دچار این مشکل می‌شوید، احتمالاً به دلیل نوع غذا، کم‌آبی یا مصرف دارو است. اگر این مشکل دائمی است و با علائم دیگری مثل تشنگی زیاد، رفلاکس یا تغییر در قند خون همراه است، بهتر است بررسی پزشکی انجام دهید.
کمبود کدام ویتامین ها میتواند باعث خشکی دهان شود ؟
کمبود برخی مواد مغذی و ویتامین‌ها، به‌ویژه ویتامین‌های گروه B ، ویتامین A ، آهن و روی ، میتواند یکی از عوامل پنهان در بروز خشکی دهان باشد. این کمبودها ممکن است با اختلال در عملکرد غدد بزاقی، کاهش ترشح بزاق و آسیب به بافت‌های دهانی همراه باشند و در نتیجه ، ایجاد احساس خشکی و ناراحتی در دهان کنند.
با این حال، دچار بودن به کمبود این ویتامین‌ها همیشه به معنای بروز خشکی دهان نیست. بسیاری از افراد ممکن است این کمبودها را تجربه کنند اما هیچ نشانه‌ای از خشکی دهان نداشته باشند. بروز این علامت به عواملی مانند شدت کمبود ، شرایط عمومی بدن ، مصرف دارو ، سن ، و بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد.
بنابراین ، داشتن رژیم غذایی متعادل و تأمین کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی نه تنها برای جلوگیری از این مشکل ، بلکه برای حفظ سلامت کلی دهان و بدن ضروری است.
درمان خانگی و پیشگیری از خشکی دهان و گلو
- مصرف کافی مایعات : نوشیدن روزانه هشت تا ده لیوان آب برای هیدراته نگه داشتن بدن خود.
- نوشیدن آب لیمو با عسل : آب لیمو سبب افزایش ترشح بزاق شده و عسل نیز باعث تسکین گلو می‌شود.
- جویدن آدامس بدون قند : آدامس نیز باعث تحریک غدد بزاقی شده و افزایش تولید بزاق را به همراه دارد.
- تنفس از طریق بینی : اگر بینی دچار انسداد یا گرفتگی شده باشد بهتر است با شستشوی آب نمک باز شود.
- اجتناب از خوردن کافئین و الکل : کافئین و الکل باعث خشکی بیشتر دهان می شود.
- استفاده از دستگاه بخور : خصوصا در فصل سرما برای افزایش رطوبت هوای محیط بهترین گزینه استفاده از دستگاه بخور می باشد.
- خوردن غذاهای مناسب : غذاهای آبکی مثل سوپ ، اجتناب از مصرف غذاهای اسیدی ، تند ، خشک و بیش از حد شیرین
- نوشیدن آب یا نوشیدنی بدون قند در طول وعده های غذایی : این کار جویدن و بلعیدن را آسان‌تر میکند . همچنین ممکن است طعم غذا را بهبود بخشد.
- مصرف غذاهای جویدنی : باعث تحریک جریان بزاق میشوند.
- خودداری از مصرف برخی داروها : اجتناب از داروهای ضد احتقان مانند آنتی هیستامین تا حد امکان و البته با هماهنگی پزشک
- زمان بندی صحیح مصرف دارو : سعی کنید داروهایی که باعث خشکی دهان میشوند را به جای شب ، در زمان صبح مصرف کنید؛ زیرا بروز آن در شب ، بیشتر میتواند باعث پوسیدگی دندان شود.
- افزایش مصرف میوه و سبزیجات : به تامین آب بدن کمک میکنند.
- اجتناب از استعمال دخانیات : دخانیات یکی از عوامل اصلی خشکی و سایر بیماری های دهان می‌باشند.
- مصرف و میکیدن آلوبخارا یا آلو خشک : موجب ترشح بیشتر بزاق دهان می‌شود.
درمان خشکی گلو در بارداری
در دوران بارداری نیز درمان خشگی گلو فرقی با دیگر روش‌های خانگی درمان ندارد فقط باید از مصرف غذاهای شور، تند و پر ادویه پرهیز کنید و در صورت ادامه این روند پزشک خود را در جریان بگذارید.
دمنوش برای خشکی گلو و دهان
برای تسکین گلو و مجاری تنفسی، می‌توانید از دمنوش‌های گیاهی زیر استفاده کنید:
- دمنوش زنجبیل و عسل : این دمنوش با ترکیب خواص ضدویروسی و ضدالتهابی زنجبیل و نرم‌کنندگی گلو و ضدباکتریایی عسل، ترکیبی موثر برای تسکین گلو درد است. برای تهیه آن، چند برش زنجبیل تازه را در آب جوش دم کرده و پس از اینکه دمنوش کمی ولرم شد، یک قاشق عسل به آن اضافه کنید.
- دمنوش آویشن : آویشن به عنوان یک ضدعفونی‌کننده طبیعی برای گلو عمل کرده و به کاهش علائم کمک میکند. برای تهیه آن، یک قاشق آویشن خشک را در یک فنجان آب جوش به مدت 8 تا 10 دقیقه دم کنید.
- دمنوش گل ختمی : گل ختمی حاوی موسیلاژ (لعاب) است که گلو را پوشانده و نرم میکند و به تسکین فوری خشکی و خارش گلو کمک میکند. برای تهیه آن، ریشه گل ختمی را به مدت 15 دقیقه در آب جوش دم کنید.
- دمنوش نعنا فلفلی : منتول موجود در نعنا فلفلی مجاری تنفسی را باز کرده و گلو را مرطوب میکند. برای تهیه آن، برگ‌های تازه یا خشک نعنا فلفلی را در آب جوش دم کنید.
درمان های دارویی خشکی دهان
به طور معمول برای درمان این عارضه ، روش های زیر پیشنهاد می شود :
- استفاده از مرطوب کننده های دهان : استفاده از محلول های دهانی و بزاق مصنوعی، سبب افزایش لغزندگی و رفع مشکل می شود.
- استفاده از داروهای تحریک ترشح بزاق : پزشک یا دندانپزشک در صورت صلاح دید و شدید داروهای تحریک کننده ترشح بزاق مثل پتیالین را تجویز می کند.
- استفاده از دهانشویه مخصوص خشکی دهان : این دهانشویه ها با ترکیبات مرطوب‌کننده و بدون الکل ، رطوبت دهان را حفظ کرده و ترشح بزاق را تحریک میکند.
عوارض خشکی دهان
- مشکلات دهان و دندان : نظیر پوسیدگی دندان، زخم‌های دندان، بوی بد دهان ، عفونت قارچی یا برفک دهان
- مشکلات گوارشی : مشکل در بلع و جویدن، تغییر در حس چشایی
- مشکلات عمومی : تشنگی مداوم، مشکل در صحبت کردن، مشکلات خواب و کاهش کیفیت زندگی ، کاهش اشتها و ایجاد مشکلات تغذیه ای
اگر خشکی دهان مداوم باشد بهتر است به به دندانپزشک خود مراجعه کنید چرا که تشخیص و درمان زودهنگام از بروز عوامل جدی جلوگیری میکند. رعایت بهداشت دهان و دندان و هیدراته نگهداشتن بدن نیز به کاهش عوارض کمک میکند.
جمع بندی
خشکی دهان شرایطی است که ممکن است به دلایل مختلفی مانند کاهش ترشح بزاق ، مصرف دارو ، اضطراب ، تغذیه نامناسب یا اختلالات سیستمیک ایجاد شود. شناخت دقیق علت ، اولین گام برای مدیریت درست این وضعیت است.
با اصلاح سبک زندگی ، استفاده از روش‌های تحریک بزاق و در موارد لازم ، مراجعه به پزشک یا دندانپزشک ، می‌توان این مشکل را به‌خوبی کنترل کرد. تشخیص به‌موقع و رسیدگی به آن، نقش مهمی در حفظ سلامت دهان و احساس راحتی در زندگی روزمره دارد.
مقالات مشابه
در صورت علاقه مندی به مطالعه بیشتر درباره ” خشکی دهان “ و موارد مرتبط می‌توانید از مقالات معتبر زیر استفاده کنید :
سوالات متداول خشکی دهان
خشکی دهان چیست ؟
به طور کلی همان طور که پیش تر به آن اشاره شد خشکی دهان به علت کمبود ترشح بزاق در دهان اتفاق می افتد که می تواند سبب مشکلاتی از جمله مشکلات در صحبت کردن و بلعیدن ، بوی بد دهان و پوسیدگی دندان و دهان شود.
خشکی دهان نشانه چیست ؟
خشکی دهان می تواند نشانه ای از مشکلات مختلف نظیر کم آبی بدن تنفس دهانی بیماری های زمینه ای، سرماخوردگی ، ویروس او میکرون، کم کاری تیروئید یا حتی آلرژی باشد.
چه بیماری هایی باعث خشکی دهان می شود ؟
شایع ترین بیماری هایی که باعث خشکی دهان می شوند عبارت است از بیماری های خودایمنی نظیر سندرم شوگر و لوپوس ، بیماری های غدد درون ریز مثل دیابت کم کاری تیروئیدی. از طرفی علاوه بر بیماری ها برخی داروها پرتودرمانی و شیمی درمانی هم باعث خشکی دهان می شوند.
خشکی دهان در بارداری نشانه دیابت است ؟
در دوران بارداری خشکی دهان دلایل مختلفی می تواند داشته باشد ولی همیشه نشانه دیابت نیست . خشکی دهان در بارداری رایج است اما باید علت آن مشخص شود تا در صورت لزوم درمان مناسب انجام گیرد.
آیا ناراحتی معده سبب خشکی دهان می شود ؟
در پاسخ به این سوال می توان گفت که بله از انجاییکه ناراحتی معده سبب کاهش تولید بزاق در دهان می‌شود می توان ان را یکی از عوامل خشکی دهان در نظر گرفت. اما باید توجه داشت که خشکی دهان و گلو که ناشی از ناراحتی معده است می تواند به سبب عوامل دیگر نیز باشد و برای تشخیص دقیق بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.