بررسی تاثیر محیط دندانپزشکی بر کودکان
بسیاری از کودکان از مراجعه به دندانپزشکی می‌ترسند. ترسی که معمولا ناشی از عوامل محیطی مثل صدای دستگاه های دندانپزشکی و تجربیات منفی در گذشته است. با توجه به اهمیت رعایت بهداشت دهان و دندان از دوران کودکی، توصیه می‌شود تا از همان ابتدا تجربه‌ای مثبت و حتی لذت بخش از مطب دندانپزشکی برای کودکان خود فراهم کنید. موضوعی که در کنار انتخاب یک پزشک مجرب اهمیت دارد، طراحی محیطی است که به زبان کودک صحبت کند تا درمان دیگر ترسناک نباشد.
در این مقاله با بررسی مطب دکتر لطیفیان تلاش می‌کنیم تا به اهمیت طراحی محیط دندانپزشکی بر کودکان می‌پردازیم و به ارائه راهکارهایی برای بهبود تجربه درمانی کودکان بپردازیم.
1. تابلو ورودی مطب دکتر لطیفیان
همانطور که مشاهده می‌کنید در این تابلو به خوبی از تکنیک‌های روانشناسی کودک بهره گرفته شده است. به این دلیل که از همان لحظه ورود کودک با حس مثبت و خیال راحت و حتی حس کنجکاوی مواجه شود. ایجاد این احساسات در کودک می‌تواند اضظراب اولیه کودکان را نسبت به دندانپزشکی به حداقل برساند. در ادامه به شرح هر المان در تابلو می‌پردازیم :
1.1. شخصیت کارتونی Jilo
طراحی شخصیت کارتونی به شکل یک خرس بانمک، در ذهن کودکان بیانگر حس دوستی، شادی و امنیت است. خصوصا که در فرهنگ و زبان کودکان و براساس کارتون‌های تلویزیونی خرس های کارتونی نماد حمایت و مهربانی اند. این طرح باعث می‌شود کودک احساس کند که وارد یک محیط امن و آشنا شده است.
بیشتر بخوانید : معرفی انیمیشن جیلو
1.2. استفاده از اسم مستعار برای مطب مثل Jilo
انتخاب یک اسم کودکانه مثل جیلو که کوتاه و شیرین است و مشابه اسم حیوان خانگی یا اسمی است که کودکان روی اسباب بازی هایشان می‌گذارند و کودکان به راحتی این اسم را به خاطر می‌سپارند. همچنین بر اساس یک اصل روانشناسی این چنین اسم هایی که به حروف صدادار ( آ – او – ای ) ختم میشوند تلفظ آن ها برای کودکان آسان تر بوده و ممکن است باعث ایجاد اشتیاق در کودک برای بخاطر آوردن دوباره کلینیک دندانپزشکی شود.
بیشتر بخوانید : بررسی اثربخشی انیمیشن جیلو بر کاهش اضطراب کودکان در دانشگاه تهران
1.3. رنگ ها
رنگ نارنجی در نوشته فارسی دکتر لطیفیان رنگی پر انرژی ، گرم و شاد است. این رنگ باعث ایجاد حس خوشبینی و اشتیاق در کودک می‌شود. استفاده از ترکیب رنگ سبز و بنفش مات در نوشته انگلیسی باعث انتقال احساس آرامش و اعتماد به کودک می‌شود. قرار گرفتن این 3 رنگ در کنار یکدیگر باعث جلب توجه کودک بدون ایجاد هیجان بیش از حد می‌شود.
1.4. فونت های گرد و فانتزی
استفاده از فونت های غیررسمی و فانتزی در نوشته ها و گرد بودن آن ( عدم استفاده از فونت های دارای گوشه و تیز) معمولا احساسات لطافت و مهربانی را القا می‌کند و به کودک این حس را می‌دهد که با یک محل بازی یا مهدکودک طرف است تا یک فضای رسمی درمانی خشک و ترسناک.
2. طراحی اتاق انتظار
اتاق انتظار مطب دکتر لطیفیان با رویکردی دقیق و براساس نیازهای روانی کودکان و والدین طراحی شده است. فضای اتاق انتظار عموما باید بزرگ، خلوت و روشن باشد، زیرا فضای بزرگ و خلوت حس آرامش بیشتری ایجاد می‌کند و کودک حس نمی‌کند در تله افتاده است و گول خورده است و قرار است کار ترسناکی انجام دهد. وقتی فضای باز و روشن خصوصا با نورپردازی طبیعی همراه شود باعث ترشح سروتونین در مغز می‌شود که حس خوشحالی و آرامش را بیشتر کرده و همچنین کودک حس می‌کند می‌تواند راحت حرکت کند، بنشیند و یا کاری که دوست دارد انجام دهد و ناخودآگاه اضطراب را کاهش می‌دهد و باعث افزایش همکاری کودک با کادر درمان می‌شود.
در ادامه به دیگر جزییات یک اتاق انتظار خوب می‌پردازیم:
2.1. مهندسی رنگ ها
در این فضا تلاش شده که با استفاده هوشمندانه از رنگ سفید در بخش های غالب فضا، در کنار نماد پاکیزه و تمیز بودن محیط ، آرامش و حس اطمینان نیز به والدین هدیه دهد. سفید رنگی است که فضا را باز، روشن و تمیز نشان می‌دهد و اعتماد اولیه والدین را از نظر پاکیزگی محیط جلب می‌کند. در کنار رنگ سفید، حضور رنگ نارنجی در صندلی ها ، دیوار ها و برخی جزییات دیگر ، به شکلی متعادل انرژی بخش و هیجان‌آفرین است.
نارنجی رنگی است که اشتیاق، هیجان و خلاقیت را در کودکان ما برمی‌انگیزد و اضطراب زمینه ایی آنها را در مواجهه با محیط درمانی کاهش می‌دهد. هارمونی رنگ نارنجی (از کم رنگ به پر رنگ) در کنار عکس دکتر در کنار کودکان ، باعث افزایش اشتیاق کودک برای زودتر ملاقات کردن دکتر می‌شود.
ترکیب هوشمندانه این دو رنگ در کنار یکدیگر باعث شده تا محیط هم برای والدین قابل اطمینان و حرفه ایی به نظر برسد و هم برای کودکان شاداب، آرامش بخش و دوستانه باشد.
2.2. طراحی اشکال منحنی وار
همچنین استفاده از خطوط منحنی در سقف، دیوارهای جانبی و حتی کانتر پذیرش، در تضاد با خطوط خشک و تیز دیگر محیط‌های درمانی رایج است و این خطوط منحنی حس نرمی، امنیت و آرامش را در ناخودآگاه مراجعین تقویت می‌کند. در روانشناسی فضا، منحنی ها معادل با طبیعت ، لطافت و عدم تهدید هستند.
2.3. طراحی کتابخانه منحصر‌به‌فرد
در این مطب، کتابخانه‌ایی با طرحی منحصر به فرد و به شکل درخت که نماد، زایندگی، رشد و پویایی است قرار دارد. کتاب‌های این کتابخانه، مجلات و کتاب های ساده و معمولی نیستند چون این کتابخانه یک محل سرگرمی گذرا و بی‌فایده نیست بلکه محلی برا سرگرمی فکری مراجعین است.
این کتابخانه قصد دارد از طریق شعار الهام بخش دکتر لطیفیان که روی میزی در جلوی دیدگان مراجعین قرارداده شده و روی آن نوشته شده است : ” اگر می‌خواهید به وقار و منزلت مطب ما و خود بیفزایید، در مدتی که در اتاق انتظار هستید کتاب بخوانید و به دانش خود بیفزایید. “ مراجعین را دعوت به افزایش آگاهی و مطالعه می‌کند.
این کار باعث ایجاد ویژگی متمایز و جدیدی در محیط مطب شده و این محیط را از دیگر فضاهای درمانی معمولی جدا کرده است و این پیام غیر مستقیم را به مراجعین می‌دهد که در این فضا، رشد ذهنی و روانی کودک و والدین همان‌قدر اهمیت دارد که سلامت جسمانی مهم است.
2.4. وجود سرگرمی در محیط
در اتاق انتظار مطب دکتر لطیفیان انواع سرگرمی ها برای پاسخ دادن به طیف گسترده ایی از علاقه مندی‌های کودکان طراحی شده است. مثل وجود ویدئو پروژکتور و پخش انیمیشن ها کودکانه و معروف و متناسب با گروه سنی آنها (برای کودکانی که ترجیح می‌دهند در زمان انتظار آرام بنشینند.)
همچنین در کنار این مورد، امکانات سرگرمی دیگری نیز وجود دارد مثل اتاق بازی که شامل سرسره و دیوار صخره‌نوردی و میز نقاشی است تا فرصت های متنوع و جذابی را برای تخلیه انرژی و بیان احساسات و کسب پاداش (برای کودکان هنرمند و نقاش و خوش ذوق) فراهم آورد. این تنوع باعث می‌شود تا کودک با انتخاب آزادانه، تجربه ای کنترل شده و دلخواه داشته باشد که به کاهش اضطراب کودک کمک می‌کند.
2.5. وجود تصاویر دکتر و مراجعین در محیط
وجود تصویر بزرگ دکتر در کنار کودکان با رنگ بندی گرم (طیف رنگی نارنجی) و طراحی سقف به شکل آسمان باز و ابرهای نرم تداعی کننده حس سبکی، رهایی و آرامش است. و کودکانی که وارد این فضاد میشوند ناخودآگاه احساس می‌کنند در محیطی بدون فشار و بدون تهدید قرار دارند و می‌توانند در خیالات خود غرق شوند. همچنین با نگاه به تصویر دکتر در کنار دیگر کودکان نوعی صمیمیت و آشنایی اولیه ایجاد می‌کند.
تماشای دیگر تصاویر دکتر و کودکان ، چهره دکتر را به عنوان چهره ای دوستانه و قابل اعتماد در ذهن کودک ثبت می‌کند که این مورد بخش مهمی از موفقیت درمانی در دندانپزشکی کودکان است.
2.6. دفتر ثبت خاطرات
چرا یک دفتر ثبت خاطرات مهم است ؟ فرض کنید در هنگام ورود به مطب و نزدیک در اتاق انتظار دفتری رو مشاهده می‌کنید پر از خاطرات قشنگ و حس خوب کودکان و والدینشان است ؛ این نوشته ها چه حسی در شما ایجاد می‌کند ؟ حس اطمینان خاطر با مشاهده و خواندن تجربیات مثبت مراجعین قبلی مشارکت و این همان احساسی است که نیاز دارید در والدین ایجاد کنید.
با این روش حس شنیده شدن و دیده شدن را در والدین و کودکان تقویت می‌کنید و فضای مطب خود را انسانی‌تر و گرم‌تر جلوه می‌دهید.
2.7. عدم استفاده از طرح های انیمیشن های معروف
نه گفتن به طرح های از پیش طراحی شده و آشنا (مانند باب اسفنجی ، مرد عنکبوتی و …) نکته ای هوشمندانه است که دکتر لطیفیان تلاش کرده در مطب خود رعایت کند. زیرا می‌خواهد از مشکلات احتمالی در همذات‌پنداری منفی جلوگیری کند. چون شخصیت های انیمیشن‌های معروف به مرور زمان قدیمی میشوند و یا ممکن است کودک از یک شخصیت خاص بترسد و یا تجربه ای منفی از آن شخصیت در ذهنش داشته باشد.
پس میتوان به‌جای آن با خلق کردن شخصیت های اصیل و فانتزی (مثل سفینه‌ی فضایی و موجود فضایی شخصی سازی شده) در فضای مطب، شخصیتی جدید و تازه برای کودکان ساخت و یک هویت جدید ماندگار برای محیط دندانپزشکی خود در ذهن کودکان پدید آورد.
3. طراحی اتاق درمان
نکاتی که در ادامه گفته می‌شود نکات طراحی محیط درمان در روانشناسی کودک است که به خوبی در محیط درمانی دکتر لطیفیان نمود دارد و در هنگام مراجعه می‌توانید تمام آنها را مشاهده کنید.
3.1. تنوع رنگ در اتاق درمان
در مطب دکتر لطیفیان تمام اتاق ها مشابه هم نیستند. بلکه هر اتاق رنگ مخصوص به خود را دارد.این تنوع رنگی می‌تواند در کودکانی که نیاز به چندین جلسه درمان دارند، احساس تازگی و تنوع ایجاد کند و تجربه‌های دندانپزشکی آنها را از یکنواختی و خستگی دور نگه دارد.
در اتاق های درمان از رنگ های سبز ، سوسنی و زرد مایل به سبز استفاده شده است. رنگ سبز رنگی آرامش بخش و طبیعی است که حس تعادل و امنیت به کودک می‌دهد. سوسنی رنگی ملایم، مهربان و تخیلی است که اغلب برای تحریک تخیل و ایجاد احساس لطافت به کار می‌رود. رنگ زرد مایل به سبز بین دو طیف انرژی بخش و آرام قرار دارد و با نشاط، شادابی و سرزندگی همراه است.
این تنوع رنگی باعث فعال شدن حس کنجکاوی کودکان می‌شود و هربار یک تجربه جدید در ذهن کودک می‌سازد نه یک تجربه تکراری از یک اتفاق پر از استرس.
3.2. کمد جایزه و محل قرار گیری آن
یکی از ابزارهای روانشناسی تقویتی مثبت، قرار دادن کمد جوایز در دید کودک است. تا کودک در هر نقطه، چه اتاق انتظار و چه در اتاق درمان و حتی اگر روی صندلی درمان قرار دارد از گوشه چشم کمد را ببیند. زیرا وقتی کودک جوایز را می‌بیند، ذهنش از حالت تهدید به حالت پاداش و وجود یک پایان خوش تغییر جهت می‌دهد.
استفاده از این تکنیک باعث ایجاد دلگرمی و کاهش ترس می‌شود، چون می‌داند که تلاشی که می‌کند برای کنار آمدن با کار درمانی در نهایت با هدیه ای همراه است. حتی در حین درمان نیز نگاه کودک به کمد جایزه می‌تواند مثل یک انگیزه پنهان برای تحمل بهتر کار درمانی باشد.
3.3. تنوع در جوایز
یکی از نکات مهم در کمد جوایز داشتن تنوع است. تنوع برای رده های سنی مختلف و براساس علایق متنوع دخترانه و پسرانه، نشانه‌ی احترام و توجه به تفاوت‌فردی کودکان است. اهمیت به این موضوع باعث می‌شود تا کودک احساس کند که انتخابش مهم است و می‌تواند یک پاداش شخصی دریافت کند، نه فقط یک شئ تصادفی. این چنین انتخاب‌هایی حس ارزشمندی، دیده شدن و توجه به فردیت را القا می‌کند و به‌طور ناخودآگاه حس خوبی از ارتباط با محیط درمانی را در ذهن کودک به جا می‌گذارد.
3.4. استند ایستاده شخصیت اصلی و برند شده مطب
وجود استند ایستاده شخصیت جیلو در اتاق درمان برای عکاسی کودک با آن یک ایده هوشمندانه است که از ترکیب تکنیک‌های مدلینگ، همذات‌پنداری و بازی درمانی پدید آمده است.
با قرار گرفتن کودک در پشت استند جیلو، کودک در موقعیت تبدیل شدن به شخصیتی قهرمانانه یا تبدیل شدن به شخصیتی خیالی قرار می‌گیرد و با فضای درمانی ارتباطی عاطفی برقرار می‌کند. خالی بودن بخش چهره ایی استند باعث می‌شود کودک به‌جای تمرکز بر ترس و اضطراب از محیط درمان، روی نقش بازی و خندیدن و ژست گرفتن تمرکز کند تا عکس جالبی بگیرد.
این تکنیک را به عنوان مدل‌سازی مثبت می‌شناسند که در آن کودک به طور ناخودآگاه خودش را در موقعیت مثبت می‌بیند و کنترل بیشتری رو احساساتش پیدا می‌کند. در نهایت عکاسی با استند می‌تواند در آینده تداعی کننده یک تجربه خوب از دندانپزشکی بجای یک خاطره استرس‌زا بسازد.
سخن پایانی
مطب دندانپزشکی دکتر لطیفیان از درمان فراتر رفته و به تجربه دلپذیر برای کودکان تبدیل شده است و گواهی است بر این باور که فضای درمانی کودک، باید چیزی فراتر از یک محیط صرفا پزشکی باشد. باور ما این است که وقتی به دنیای هیجان انگیز کودکان گوش می‌دهیم، می‌توانیم فضایی بسازیم که در آن درمان، همنشین لبخند باشد و هر کودک با خاطره‌ای شیرین و نه ترسناک از آن‌جا بیرون رود.
مقالات مشابه
در صورت علاقه مندی به مطالعه بیشتر درباره ” تاثیر محیط دندانپزشکی بر کودکان “ و موارد مرتبط می‌توانید از مقالات معتبر زیر استفاده کنید:
“Behavioural and physiological effect of dental environment sensory adapted dental environment (SDE)”
چکیده : اثربخشی محیط حسی‌سازی‌شده (Snoezelen) در کاهش اضطراب کودکان حین پاک‌سازی دندان بررسی شده است.
“Preferences and choices of a child concerning the environment in a dental clinic”
چکیده : مطالعه‌ی مقطعی بر روی ۵۰ کودک ۶ – ۱۰ ساله برای تعیین ترجیحات محیطی در کلینیک دندانپزشکی و تأثیر آن بر اضطراب.
سوالات متداول
چرا محیط دندانپزشکی برای کودکان اهمیت دارد ؟
محیط دندانپزشکی مناسب، با ایجاد حس امنیت و آرامش، ترس و اضطراب کودکان را کاهش داده و تجربه مثبت خوبی برای کودک ایجاد کند.
چه ویژگی‌هایی در محیط دندانپزشکی برای جلب اعتماد کودکان وجود دارد ؟
استفاده از رنگ‌های شاد و ملایم، نورپردازی مناسب، پخش موسیقی آرامش‌بخش، رایحه‌های مطبوع و برخورد گرم و صمیمی از سوی پرسنل و پزشک از جمله ویژگی‌های جلب‌کننده اعتماد کودکان است.
اثر طراحی داخلی و رنگ‌های انتخابی بر روانشناسی کودکان چیست ؟
طراحی داخلی با رعایت اصول و انتخاب رنگ‌های روشن و دلنشین باعث کاهش اضطراب و افزایش حس رضایت و امنیت در کودکان می‌شود.
بازی و سرگرمی چه نقشی در محیط دندانپزشکی برای کودکان ایفا می‌کند؟
بازی و سرگرمی در اتاق انتظار و بخش‌های آموزشی، باعث ایجاد حواس‌پرتی مثبت، کاهش استرس و حس لذت در زمان انتظار می‌شود؛ از این رو نقش مهمی در تجربه کلی درمانی ایفا می‌کند.
