برفک دهان چیست ؟ علائم و علت و روش‌های درمانی
برفک دهان یا Oral Thrush نوعی عفونت قارچی در دهان است که عموما توسط رشد بیش از حد نوعی قارچ به نام کاندیدا آلبیکانس ایجاد می‌شود. این قارچ به طور طبیعی در دهان وجود دارد. در زمانی که تعادل محیط دهان شما به هم بخورد، رشد این قارچ بیش از حد می‌شود و به شکل لکه‌های سفید یا کرم‌رنگ روی زبان، سقف دهان یا حلق نمایان می‌شود.
برفک دهان بیشتر در افراد مسن، افراد دارای بیماری زمینه‌ای و کسانی که از پروتزهای دندانی استفاده می‌کنند دیده می‌شود. بهداشت ضعیف دهان و مصرف دخانیات هم نقش مهمی دارند.
تمرکز ما در این مقاله بر روی بزرگسالان است زیرا دلایل و شرایط ایجاد برفک دهان در بزرگسالان با کودکان و نوزادان از نظر منشا، شرایط بدنی و سبک زندگی متفاوت است و در مقاله بعدی مرتبط با برفک دهان این موضوع کاملا برای کودکان و نوزادان پوشش داده می‌شود.
محل‌های شیوع برفک دهان کجاست ؟
- زبان : زبان یکی از شایع‌ترین محل‌های برفک دهان است. در این حالت سطح زبان سفید یا خاکستری می‌شود.
- حلق : لکه‌های سفید یا زرد رنگ روی دیواره حلق یا لوزه ها است و باعث احساس درد هنگام بلع و خشکی و خارش در گلو می‌شود.
- سقف دهان : لکه‌هایی نرم و سفید است که بافت زیر آنها ملتهب شده است.
شکل ظاهری برفک دهان
لکه های سفید، خامه ای یا شیری رنگ روی زبان، داخل گونه‌ها، سقف دهان، لثه‌ها یا حتی لوزه‌ها باشد. و این لک ها ممکن است شباهتی به کف شیر یا پنیر داشته باشند.
همچنین اگر این لکه‌ها را با مسواک بخراشید زیرآن‌ها ممکن است کمی قرمز و زخم شود که این نشانه برای تشخیص برفک دهان علامت بسیار خوبی است. همچنین ممکن است در برخی نواحی زبان یا سقف دهان ظاهری براق و صاف و قرمز تر داشته باشند.
علائم برفک دهان
برفک دهان همراه با احساس سوزش، خشکی یا طعم بد در دهان یا گلو همراه است. همچنین ممکن است در موارد شدید تر با درد در هنگام بلع و تب همراه باشد.
دسته‌بندی دلایل برفک دهان در بزرگسالان
1. دلایل اصلی و مستقیم (ریشه‌ای) :
ضعف سیستم ایمنی (مثلا در ایدز، سرطان یا شیمی‌درمانی)
مصرف آنتی‌بیوتیک یا کورتون (خوراکی، استنشاقی یا تزریقی)
2. عوامل زمینه‌ساز (تسهیل‌کننده) :
خشکی دهان (مثلا در افراد مسن یا مصرف داروهای خاص)
دیابت کنترل‌نشده (افزایش قند بزاق و تغذیه قارچ)
دندان مصنوعی کثیف یا دائم در دهان (ایجاد محیط مرطوب و بسته برای قارچ)
سیگار کشیدن (کاهش اکسیژن و تخریب بافت مخاطی)
تغذیه نامناسب یا فقر ویتامین (B12، آهن، اسیدفولیک)
بارداری یا تغییرات هورمونی
استرس شدید یا بیماری‌های روان‌تنی
رعایت نکردن بهداشت دهان
این عوامل معمولا به‌تنهایی منجر به بروز برفک دهان نمی‌شوند، اما در صورتی که هم‌زمان با یکدیگر وجود داشته باشند یا سیستم ایمنی فرد تضعیف شده باشد، زمینه را برای رشد قارچ فراهم می‌کنند. به همین دلیل، ممکن است فردی با سیستم ایمنی سالم حتی در صورت مصرف آنتی‌بیوتیک نیز دچار برفک نشود، در حالی که فردی با چند عامل خطر هم‌زمان، به‌راحتی به این عارضه مبتلا گردد.
ارتباط برفک دهان با ایدز
در بیمارانی که مبتلا به HIV هستند، سیستم ایمنی ضعیف می‌شود و همین موضوع باعث می‌شود عفونت‌های قارچی مثل برفک دهان بیشتر و شدیدتر بروز کند.
برفک دهان مادر در دوران شیردهی
برفک دهان در دوران شیردهی مادران میتواند نشانه ضعف ایمنی در مادر باشد. در این حالت مشورت با پزشک و درمان ضروری است.
راه های انتقال برفک دهان
برفک دهان را معمولا یک بیماری غیرمسری میدانند ولی در برخی موارد نادر به خصوص در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف امکان انتقال وجود دارد :
- تماس دهانی (مثل بوسه) با فرد مبتلا
- استفاده مشترک از وسایل شخصی مثل مسواک و لیوان
- شیردهی مادر به نوزاد که می تواند هم از نوزاد به مادر و هم بالعکس منتقل کند.
- رابطه جنسی دهانی با فردی که عفونت تناسلی قارچی دارد.
- استفاده از وسایل دندانپزشکی آلوده
آیا باید برفک دهان را بخراشیم ؟
خیر. با خراشیدن برفک دهان ممکن است به بافت متورم زیر آسیب بزنید و باعث خونریزی سطحی شوید و این کار باعث تحریک آن ناحیه و افزایش درد و سوزش می‌شود و ممکن است باعث عفونت ثانویه شود.
روش‌های درمانی برفک دهانی ، خانگی و تخصصی
برفک دهان معمولا قابل درمان است و بسته به شدت آن روش‌های درمانی به دو دسته خانگی و تخصصی تقسیم می شود. این روش ها و دارو های معرفی شده برای بزرگسالان مناسب است و نباید به کودکان و نوزادان بدون دستور پزشک داده شود.
درمان‌های خانگی :
در موارد خفیف یا در کنار داروهای تخصصی می‌توان از درمان‌های خانگی برای تسریع روند بهبود استفاده کرد. این درمان‌ها عموما به عنوان درمان مکمل پیشنهاد می‌شود نه جایگزین داروهای ضدقارچ تجویزی. توصیه می‌شود اگر بعد از 7 – 14 روز علائم کاهش نیافت یا بدتر شد ؛ حتما به پزشک مراجعه کنید. همچنین خانم‌های باردار و افراد دارای حساسیت خاص پیش از استفاده از هر روش حتما تست حساسیت انجام دهند.
- غرغره با آب نمک : برای درمان عفونت دهانی و خشکی گلو. این روش برای تسکین و پاکسازی اولیه مناسب است ولی شواهدی برای اثبات کاهش و درمان قارچ وجود ندارد ولی به عنوان راه مکمل توصیه می‌شود.
- محلول جوش شیرین : یک قاشق چای‌خوری جوش شیرینی را در آب ولرم حل کرده و دهان را با محلول شست‌وشو دهید. این روش موثر است ولی به تنهایی کمک کننده نیست و توصیه شده به عنوان روش مکمل استفاده شود.
- ماست پروبیوتیک : این ماست باکتری‌های مفید دهان را تقویت می‌کند و جلوی رشد قارچ را می‌گیرد. میتواند به عنوان روش مکمل اثربخش باشد .
- روغن نارگیل طبیعی : می‌توان مقدار کمی از روغن را روی نواحی درگیر قارچ زد یا غرغره کرد. بی ضرر است و روی قارچ تاثیر دارد اما شواهد اثبات کننده محدود است.
- رعایت بهداشت دهان و دندان : دوبار مسواک در روز، شست‌وشوی پروتز یا دندان مصنوعی ، استفاده از نخ دندان و تعویض منظم مسواک
- دهانشویه کلرهگزیدین : به عنوان ضدعفونی کننده توصیه می‌شود.
- محلول آب نمک با سرکه سیب : به مقدار کم استفاده شود چون اسید تهدیدی برای مینای دندان است. این روش موثر است ولی شواهد قطعی وجود ندارد.
- روغن درخت چای و روغن پونه کوهی : خاصیت ضد قارچی دارند ولی توصیه شده ابتدا تست حساسیت گرفته شود.
- آبلیمو : خاصیت ضد قارچی دارد اما شواهد علمی کم است و توصیه می‌شود بیش از حد مصرف نشود تا باعث تحریک یا آسیب نشود.
- ویتامین C خوراکی : ضدقارچ است ولی مصرف بیش از حد باعث تحریک و آسیب می‌شود.
- سیر خام : خاصیت ضدقارچ دارد ولی شواهد علمی قوی ندارد.
- عصاره های گیاهی (دارچین، هسته انگور، زردچوبه) : شواهد قوی برای اثبات اثر آنها نیست و توصیه می‌شود استفاده نکنید.
درمان‌های تخصصی :
- فلوکونازول Fluconazole (خوراکی یا تزریقی) : به عنوان نخستین روش درمان برای برفک توصیه شده است. رده سنی مناسب آن ، بزرگسالان و کودکان بالای 6ماه زیر نظر پزشک است. این دارو با تجویز و راهنمایی پزشک مصرف می‌شود.
- کلوتریمازول Clotrimazole (قرص مکیدنی) : برای برفک ملایم دهانی به عنوان درمان موضعی موثر است و برای استفاده بزرگسالان و کودکان بالای 3 سال توسط پزشک تجویز می‌شود. به هیچ وجه مناسب کودکان زیر 3سال و نوزادان نیست.
- میکونازول موضعی (مثلا ژل داکتارین) : ژل یا کرم را روی لکه‌ها به مدت چند مرتبه در روز استفاده کنید. این دارو معمولا برای بزرگسالان و نوجوانان تجویز می‌شود و مناسب کودکان و نوزادان نیست.
- نیستاتین (Nystatin) – دهانشویه یا قطره : جزو اولین داروهای موضعی و موثر برفک ملایم دهان است. 4 بار در روز به صورت دهانشویه یا قطره باید استفاده شود. برای بزرگسالان و کودکان مناسب است و توسط پزشک باید تجویز شود.
نکته مهم : در کودکان بزرگ‌تر ممکن از لوژها (قرص مکیدنی) استفاده شود اما در خردسالان باید با دقت و تحت نظر پزشک اقدام کرد.
تاثیر دیفن هیدرامین روی برفک دهان
باید گفت دیفن هیدرامین هیچ تاثیری بر قارچ ندارد و به عنوان درمان پیشنهاد نمی‌شود.
طول درمان برفک دهان در بزرگسالان
با شروع درمان، معمولاً طی ۵ تا ۱۰ روز علائم بهبود پیدا می‌کنند. در موارد مقاوم یا همراه با بیماری زمینه‌ای، ممکن است درمان تا چند هفته طول بکشد.
مدت درگیری با برفک دهان در صورت عدم درمان
اگر فرد دارای سیستم ایمنی سالم باشد پس از 3 تا 8 هفته خود به خود بهبود می‌یابد ؛ اما در افزاد ضعیف این بیماری میتواند طولانی تر شود و به ناحیه حلق و مری گسترش یابد.
رژیم غذایی مناسب برای مبتلایان برفک دهان
برخی کارشناسان توصیه می‌کنند رژیم غذایی مناسب به عنوان یک درمان مکمل اهمیت دارد. رژیم غذایی کم قند و کم نشاسته و همچنین مصرف پروبیوتیک‌هایی مانند لاکتوباسیلوس یا ساکارومایسس بولاردی ، میتواند به کاهش رشد قارچ‌هایی مانند برفک دهان کمک کند.
مصرف خوراکی‌های مفیدی همچون :
- سبزیجات غیرنشاسته‌ای
- پروتئین بدون چربی
- چربی‌های سالم مانند روغن زیتون و نارگیل
- ماست پروبیوتیک
خوراکی هایی که باید از آن ها اجتناب کرد :
- قند، شکر و شیرینی
- غلات فرآوری شده با گلوتن
- میوه‌های بسیار شیرین
- نوشیدنی‌های الکلی و کافئین دار
- محصولات لبنی پرچرب یا حاوی شیرین کننده
- غذاهای تخمیر شده
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد ؟
اگر درمان خانگی و رعایت رژیم غذایی موثر نبود و برفک سریعا رفع نشد یا برفک مکررا بازگشت باید به دکتر مراجعه کنید.
راه‌های پیشگیری از برفک دهان چیست؟
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- مسواک زدن دوبار در روز
- استفاده از نخ دندان
- استفاده از دهانشویه
- مراقبت در مصرف دارو
- کنترل بیماری‌های زمینه ایی
- ترک دخانیات
- کاهش مصرف قند
- عدم مصرف کافئین و الکل
- عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران
- تقویت سیستم ایمنی
- افزایش جریان بزاق در دهان
- تمیز نگهداشتن دندان مصنوعی
- رژیم غذایی مناسب
- مراجعه مرتب به دندانپزشکی
تفاوت برفک و آفت دهان
آفت دهان زخم کوچکی است که معمولا روی بافت نرم دهان ظاهر می‌شود و دردناک است، اما برفک دهان لکه‌های سفید و پنیری‌شکلی است که در اثر قارچ ایجاد شده و معمولاً درد ندارد مگر اینکه شدید شود.
برای مطالعه بیشتر در مورد ” آفت دهان “ میتوانید مقاله ” چرا آفت میزنیم ؟ بررسی راه های درمان آفت های دهانی “ را مطالعه کنید.
سخن پایانی
برفک دهان عفونت قارچی شایع است که در افراد مسن، دارای سیستم ایمنی ضعیف و یا مصرف کنندگان پروتز و داروهای خاص بیشتر دیده می‌شود. تشخیص سریع ، درمان به موقع تحت نظر پزشک و رعایت نکات بهداشتی آن باعث می‌شود طی 5 – 14 روز بهبود یابد. روش های درمانی برای نوزادان متفاوت است و در مقاله ای جدا به آن به طور کامل پرداخته شده است.
مقالات مشابه
در صورت علاقه مندی به مطالعه بیشتر درباره ” برفک دهان “ و موارد مرتبط میتوانید از مقالات معتبر زیر استفاده کنید :
- Oropharyngeal candidiasis: a review of its clinical spectrum and pathogenesis
- چکیده : مروری بر انواع بالینی برفک حلقی-دهانی و چالش‌های درمان به‌ویژه در بیماران ایمن‌کاهش‌یافته.
- لینک : pubmed
- Overview: Oral Thrush
- چکیده : برفک دهان یک عفونت قارچی معمولاً بی‌ضرر ولی ناراحت‌کننده است که به‌واسطه رشد سریع قارچ‌های Candida روی مخاط دهان ایجاد می‌شود.
- لینک : ncbi
سوالات متداول برفک دهان
برفک دهان درد دارد ؟
گاهی بله، به‌ویژه اگر نواحی درگیر خراشیده شده باشند.
چگونه برفک دهان را از بین ببریم ؟
با داروهای ضدقارچ و رعایت بهداشت دهان.
برفک دهان خطرناک است ؟
در افراد سالم نه، اما در افراد با بیماری زمینه‌ای ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی باشد.
آیا استرس باعث برفک دهان می‌شود ؟
بله، استرس‌های مزمن می‌توانند عملکرد سیستم ایمنی را کاهش دهند و بدن را مستعد عفونت‌های قارچی از جمله برفک کنند.
برفک دهان چند روزه خوب می‌شود ؟
معمولاً ۵ تا ۱۰ روز.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا هستند ؟
نوزادان ، سالمندان، دیابتی‌ها، بیماران دارای نقص ایمنی ( HIV و سرطان)
آیا برفک دهان باعث بوی بد دهان می‌شود ؟
بله، برفک دهان میتواند باعث بوی بد دهان شود، چون رشد بیش‌از‌حد قارچ‌ها تعادل میکروبی دهان را به‌هم می‌زند.
آیا برفک دهان واگیردار است ؟
به‌طور مستقیم خیر، اما در صورت استفاده مشترک از وسایل دهانی ممکن است منتقل شود.
