جستجو در مقالات
.
ویدیوها و مطالب آموزشی   /
برفک دهان نوزاد ؛ علت ، علائم و درمان‌های خانگی و دارویی

برفک دهان نوزاد ؛ علت ، علائم و درمان‌های خانگی و دارویی

برفک دهان نوزاد

برفک دهان نوزاد (Oral Thrush) یک عفونت قارچی شایع در دهان نوزادان است که عامل اصلی آن قارچی به نام کاندیدا آلبیکانس می‌باشد. این قارچ به‌طور طبیعی در دهان انسان وجود دارد، اما در صورت کاهش ایمنی بدن یا اختلال در تعادل باکتری‌های دهان، رشد بیش از حد پیدا کرده و موجب ایجاد برفک دهان می‌شود.

در موارد بسیار خفیف ممکن است برفک دهان نوزاد خود به خود برطرف شود، اما اغلب نیاز به درمان دارد. رها کردن آن بدون درمان می‌تواند منجر به گسترش یا عود شود.

در این مقاله ، تلاش شده تا به طور کامل برفک دهان نوزاد و علت ها و علائم و درمان ها پوشش داده شده است.

محل های شیوع برفک دهان نوزادان

  • سقف دهان : شایعترین محل در بسیاری از نوزادان (به ویژه در چند هفته اول تولد) سقف دهان است که با لکه های سفید و ضخیم ظاهر می‌شود.
  • زبان : برفک دهان ممکن است با لکه‌ها به صورت تکه‌ای یا کامل روی زبان ظاهر شوند و گاها با دَلَمه‌ی شیر اشتباه گرفته می‌شود.
  • گونه یا سطح داخلی دهان : مخاط داخلی دو طرف گونه نوزاد محل رایجی برای رشد قارچ نیست اما اگر بصورت نادر باشد به صورت قرمزی یا التهاب و لکه ظاهر می‌شود.
  • لثه‌ها : ممکن است به ندرت دچار قارچ شود به ویژه در نوزادانی که در حال دندان درآوردن هستند یا به طور مداوم از پستانک یا شیشه شیراستفاده می‌کنند.
  • پشت حلق و ناحیه کام نرم : گاهی اوقات برفک دهان به ناحیه حلق هم گسترش می‌یابد و باعث درد در هنگام بلع می‌شود و باعث می‌شود نوزاد سرفه کند یا از خوردن شیر امتناع کند.

علت بروز برفک دهان نوزاد

علت برفک دهان نوزاد

1. دلایل اصلی و مستقیم (ریشه‌ای) برفک دهان نوزاد

  • سیستم ایمنی نابالغ نوزاد
  • استفاده از آنتی‌بیوتیک یا کورتیکواستروئید توسط نوزاد یا مادر شیرده
  • انتقال قارچ از مادر به نوزاد هنگام زایمان طبیعی

2. عوامل زمینه‌ساز (تسهیل‌کننده) برفک دهان نوزاد

  • رطوبت و محیط دهانی مناسب برای قارچ
  • عدم ضدعفونی وسایل تغذیه (پستانک، شیشه‌شیر)
  • استفاده مکرر از پستانک یا شیشه شیر
  • حساسیت غذایی یا اختلالات گوارشی در مادر

علائم برفک دهان نوزاد

  • لکه‌های سفید مخملی و شیری یا پنیری مانند در دهان، زبان، سقف دهان و لثه
  • قرمزی و التهاب زیرلکه‌ها
  • لکه‌های پراکنده و برجسته
  • ناتوانی یا بی‌علاقگی نوزاد به شیر خوردن
  • بی‌قراری حین یا پس از تغذیه
  • ترک یا التهاب گوشه‌های لب در برخی نوزادان
  • افزایش غلظت بزاق یا آبریزش بیشتر

فرق برفک دهان نوزاد با دلمه شیر

فرق برفک دهان نوزاد با دلمه شیر

دلمه شیر، لکه‌های شیری نرم و نازک هستند و معمولا فقط روی زبان و اطراف لب های نوزاد باقی می‌مانند و با یک پارچه مرطوب به راحتی پاک می‌شوند و پوست زیر آن طبیعی و بدون التهاب است و هیچ درد و ناراحتی برای نوزاد ایجاد نمی‌کند ؛ اما لکه‌های ناشی از برفک دهان به سختی پاک می‌شوند و در صورت تلاش برای پاک‌کردن ، ممکن است منجر به خونریزی یا التهاب شود.

عوارض برفک دهان نوزاد

عوارض برفک دهان نوزاد

1. عوارض جسمی و تغذیه ای :

  • اختلال در تغذیه و شیر خوردن نوزاد
    1. بی‌میلی یا درد هنگام تغذیه
    2. کاهش وزن یا عدم افزایش وزن مناسب
  • ناراحتی دهانی و درد
    1. التهاب مخاط دهان و قرمزی زیر ضایعات
    2. بی قراری مزمن و اختلال در خواب نوزاد

2. عوارض سیستمیک در نوزادان خاص :

  • گسترش به مری و دستگاه گوارش فوقانی
  • خطر عفونت سیستمیک
  • تب و علائم عمومی

ارتباط برفک دهان نوزاد با اسهال

خود برفک به طور مستقیم موجب اسهال نمی‌شود اما قارچ بلعیده شده ممکن است در مدفوع دیده شود.

آیا برفک دهان نوزاد خطرناک است ؟

در نوزادان سالم معمولا خطر جدی ایجاد نمی‌کند ولی در نوزادان نارس در صورت عدم درمان ممکن است عفونت به مری یا سیستمیک گسترش یابد.

انتقال برفک دهان از نوزاد مبتلا به مادر

اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند ، قارچ می‌تواند به نوک سینه مادر منتقل شود و باعث خارش ، قرمزی یا ترک‌خوردگی شود . در این موارد ، درمان همزمان مادر و نوزاد ضروری است.

بررسی روش‌های خانگی برای درمان برفک دهان نوزاد

درمان خانگی برفک دهان نوزاد

نکته کلیدی و مهم : برفک دهان یک عفونت قارچی است و درمان اصلی آن استفاده از داروهای ضد قارچ است که باید توسط پزشک اطفال تجویز شود. درمان‌های خانگی هرگز نباید جایگزین درمان پزشکی شوند، زیرا تأخیر در درمان صحیح می‌تواند باعث گسترش عفونت و بی‌قراری نوزاد شود.

در ادامه، باورهای رایج در مورد درمان‌های خانگی را بررسی می‌کنیم:

بخش اول: روش‌هایی که اکیداً توصیه نمی‌شوند (بسیار خطرناک)

این موارد می‌توانند به سلامت نوزاد آسیب جدی وارد کنند.

  • جوش شیرین (بی‌کربنات سدیم): استفاده از جوش شیرین برای نوزاد اکیداً منع شده و خطرناک است و استفاده از آن یک باور قدیمی و اشتباه است. دلایل:
    1. خطر مسمومیت: در صورت بلعیده شدن، جوش شیرین تعادل الکترولیت‌ها و pH خون نوزاد را به هم می‌زند و می‌تواند منجر به وضعیت اورژانسی به نام آلکالوز متابولیک شود. کلیه‌های نارس نوزاد توانایی دفع سدیم اضافی را ندارند.
    2. آسیب به مخاط دهان: خاصیت قلیایی و ساینده آن به مخاط بسیار حساس و ظریف دهان نوزاد آسیب می‌زند و باعث سوزش و زخم می‌شود.
    3. عدم درمان قطعی: جوش شیرین عامل قارچی را از بین نمی‌برد و فقط باعث تأخیر در درمان اصلی می‌شود.
  • گیاه فلوس: با اینکه در برخی منابع سنتی پیشنهاد شده، اما برای نوزادان شدیداً منع شده است. مصرف آن می‌تواند عوارض گوارشی شدید و خطرناکی به همراه داشته باشد.
  • ژنتیان بنفش (Gentian Violet): این دارو در گذشته استفاده می‌شد اما امروزه به دلیل خطرات احتمالی سرطان‌زایی، ایجاد تحریک شدید، لک کردن دائمی مخاط و جذب سیستمیک، توسط اکثر منابع پزشکی مدرن منع شده است.
  • سرکه سیب، آب لیمو یا سایر مرکبات: این مواد اسیدی هستند و باعث تحریک شدید، سوزش و آسیب به بافت لطیف دهان نوزاد می‌شوند.
  • سیر خام: بسیار تند و محرک است و می‌تواند باعث سوختگی شیمیایی در دهان نوزاد شود.

بخش دوم: روش‌هایی که توصیه نمی‌شوند (بی‌اثر یا دارای ریسک)

این روش‌ها یا شواهد علمی ندارند یا ممکن است عوارضی به همراه داشته باشند.

  • شست‌وشوی دهان با آب نمک: هرچند آب نمک بسیار رقیق خاصیت ضدالتهابی ضعیفی دارد، اما برای نوزادان توصیه نمی‌شود. تنظیم غلظت آن دشوار است و ممکن است باعث تحریک دهان شود یا نوزاد آن را ببلعد. این روش به هیچ وجه جایگزین دارو نیست.
  • روغن نارگیل: با وجود برخی خواص ضد قارچی، استفاده از آن برای نوزاد به دلیل خطر پریدن در گلو (آسپیراسیون) و خفگی توصیه نمی‌شود.
  • گلاب: شواهد علمی برای اثربخشی آن وجود ندارد و ممکن است نوزاد به آن حساسیت نشان دهد.
  • عصاره هسته گریپ‌فروت: می‌تواند مخاط حساس دهان نوزاد را تحریک کرده و بسوزاند.
  • کلرهگزیدین: این دهانشویه برای بزرگسالان است و استفاده از آن برای نوزادان به دلیل قدرت بالا و احتمال آسیب به لایه مخاطی دهان، مناسب نیست.

بخش سوم: اقدامات حمایتی و کمکی (در کنار درمان پزشکی)

این موارد به کنترل عفونت و جلوگیری از بازگشت آن کمک می‌کنند اما به تنهایی درمان‌کننده نیستند.

  • شیر مادر: شیر مادر حاوی ترکیبات ایمنی‌بخش طبیعی است که به سلامت عمومی نوزاد کمک می‌کند، اما برای درمان عفونت فعال برفک کافی نیست و نباید جایگزین دارو شود.

  • مصرف ماست پروبیوتیک (توسط مادر): اگر مادر شیردهی می‌کند، مصرف ماست و غذاهای پروبیوتیک می‌تواند به تعادل فلور میکروبی بدن مادر کمک کند که به صورت غیرمستقیم مفید است.

    • برای نوزاد: فقط نوزادانی که بالای ۶ ماه هستند و غذای کمکی را شروع کرده‌اند، می‌توانند با مشورت پزشک مقدار بسیار کمی ماست پروبیوتیک ساده مصرف کنند.

  • عدم مصرف خودسرانه چای گیاهی (توسط مادر): مادران شیرده باید از مصرف هرگونه دمنوش یا داروی گیاهی بدون مشورت پزشک خودداری کنند، زیرا بسیاری از ترکیبات گیاهی می‌توانند وارد شیر مادر شده و برای نوزاد مضر باشند.

نتیجه‌گیری نهایی برای درمان خانگی:

هرگز برای درمان برفک دهان نوزاد به صورت خودسرانه از روش‌های خانگی، به‌ویژه جوش شیرین، استفاده نکنید. تنها راه ایمن و مؤثر، مراجعه به پزشک اطفال، تشخیص صحیح و استفاده از داروهای ضد قارچ تجویز شده مانند قطره نیستاتین است. سلامت نوزاد را با درمان‌های تایید نشده به خطر نیندازید.

درمان تخصصی برفک دهان نوزاد و تداخل های دارویی

درمان تخصصی برفک دهان نوزاد و تداخل های دارویی
  1. نیستاتین مایع (Nystatin Oral Suspension)
    • اولین و رایج‌ترین درمان برای نوزاد
    • دوز معمول : ۱ میلی‌لیتر، ۴ بار در روز، بلافاصلع پس از شیر دادن برای 7-14 روز
    • مناسب برای نوزادان از بدو تولد
    • تهیه دارو طبق دستور پزشک
    • تداخل قابل توجهی ندارد
  2. ژل میکونازول (Miconazole Oral Gel)
    • برای موارد مقاوم به نیستاتین
    • استفاده محدود در نوزادان زیر ۴ ماه به‌دلیل احتمال خفگی
    • فقط با نسخه پزشک
    • طبق دستور و با احتیاط مصرف شود
    • تداخل دارویی با داروهای سیستمیک یا حساسیت پوستی چک شود
  3. فلوکونازول خوراکی (Fluconazole)
    • برای موارد شدید یا مقاوم که به درمان موضعی پاسخ نمی‌دهد و یا برفک به مری گسترش یافته.
    • نیازمند نسخه و بررسی وزن و سن نوزاد است
    • فقط برای نوزادان بالای ۶ ماه توصیه می‌شود
    • مصرف بی رویه و بدون نظارت می‌تواند عوارض کبدی یا تداخل دارویی ایجاد کند.
    • تداخل با داروهای آنتی‌بیوتیک و قلبی و اریترومایسین ، پیموزید ، کوئینیدین و داروهای با نیمه عمر (QT) طولانی چک شود.
  4. کلوتریمازول (Clotrimazole)
    • فرم قرص یا ژل موضعی فقط برای بزرگسالان است.
    • ژل آن ممکن است در کودکان زیر نظر پزشک استفاده شود اما کاربرد آن در نوزادان محدود است.

آیا باید برفک را از روی زبان نوزاد پاک کرد ؟

خیر. پاک کردن مکانیکی ضایعات ممکن است باعث خونریزی، تحریک بیشتر و پخش قارچ شود. بهتر است اجازه دهید داروها به‌صورت تدریجی قارچ را از بین ببرند.

رژیم غذایی مناسب در دوران برفک دهان نوزاد

نکته مهم: تغییرات رژیم غذایی به تنهایی برفک دهان را درمان نمی‌کنند، بلکه به عنوان یک اقدام حمایتی در کنار درمان دارویی که توسط پزشک تجویز شده، به کاهش رشد قارچ و جلوگیری از بازگشت آن کمک می‌کنند.

۱. توصیه‌های غذایی برای مادر شیرده

از آنجایی که قارچ کاندیدا (عامل برفک) ممکن است بین دهان نوزاد و سینه مادر منتقل شود، رعایت نکات زیر توسط مادر می‌تواند به روند بهبودی کمک کند:

  • کاهش جدی مصرف قند و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده:

    • قارچ کاندیدا از قند تغذیه می‌کند. مصرف کمتر شیرینی‌جات، نوشابه‌ها، آبمیوه‌های صنعتی و نان سفید می‌تواند به کنترل رشد آن کمک کند.

  • افزایش مصرف غذاهای پروبیوتیک:

    • مصرف ماست‌های پروبیوتیک (ساده و بدون شکر) و کفیر به تقویت باکتری‌های مفید بدن و مقابله با رشد بیش از حد قارچ‌ها کمک می‌کند.

  • مصرف مکمل‌های پروبیوتیک (با مشورت پزشک):

    • در صورت لزوم و حتماً با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه، می‌توانید از مکمل‌های حاوی باکتری‌های مفید مانند لاکتوباسیلوس استفاده کنید.

  • محدود کردن غذاهای حاوی مخمر:

    • برخی منابع توصیه می‌کنند مصرف غذاهایی مانند نان‌های حجیم و بعضی از انواع پنیر که با مخمر تهیه می‌شوند، به طور موقت محدود شود.

  • رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل:

    • مصرف کافی پروتئین، چربی‌های سالم، سبزیجات و نوشیدن آب فراوان (هیدراسیون) به تقویت سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کند.

۲. توصیه‌های غذایی برای نوزاد

  • نوزادان زیر ۶ ماه:
    • هیچ تغییری در رژیم غذایی نوزاد ایجاد نکنید. شیر مادر یا شیر خشک، تنها منبع تغذیه اوست. شیر مادر حاوی ترکیبات ایمنی‌بخش است که به مبارزه با عفونت کمک می‌کند. به شیردهی طبق روال معمول ادامه دهید.
  • نوزادان بالای ۶ ماه (که غذای کمکی را شروع کرده‌اند و با مشورت پزشک):
    • ارائه غذاهای کم‌شکر: از دادن آبمیوه‌های صنعتی، سرلاک‌های طعم‌دار و شیرین، و پوره‌های میوه بسیار شیرین خودداری کنید.
    • استفاده از پروبیوتیک‌ها: با تأیید پزشک، می‌توانید مقدار کمی ماست پروبیوتیک ساده (بدون شکر) را به رژیم غذایی او اضافه کنید.
    • انتخاب غذاهای نرم و با دمای ملایم: دهان نوزاد به دلیل وجود برفک ممکن است حساس و دردناک باشد. غذاهای نرم مانند پوره‌های سبزیجات و سوپ‌های ولرم راحت‌تر بلعیده می‌شوند.
    • اجتناب از غذاهای اسیدی: غذاهایی مانند مرکبات و گوجه‌فرنگی ممکن است باعث سوزش و بی‌قراری نوزاد شوند. بهتر است مصرف آنها را تا بهبودی کامل به تعویق بیندازید.
    • اطمینان از دریافت مایعات کافی: مطمئن شوید نوزاد به اندازه کافی شیر و آب (در صورت مجاز بودن) دریافت می‌کند تا بدنش کم‌آب نشود.

تأکید نهایی: این توصیه‌های غذایی نقش حمایتی دارند و به هیچ عنوان جایگزین درمان اصلی که توسط پزشک تجویز می‌شود، نیستند. اولویت همیشه با درمان دارویی و پیروی از دستورات پزشک اطفال است.

چه مدت طول می‌کشد برفک دهان نوزاد خوب شود؟

با درمان مناسب، معمولا طی ۷ تا ۱۴ روز برطرف می‌شود . در صورت عدم درمان یا تکرار مداوم ، لازم است نوزاد از نظر نقص ایمنی یا مشکلات گوارشی بررسی شود.

علت خوب نشدن برفک دهان نوزاد

  • عدم رعایت کامل دوره درمان یا دوز ناکافی
  • عفونت همزمان نوک پستان مادر و انتقال مکرر
  • بهداشت ناکافی وسایل تغذیه
  • مصرف همزمان آنتی‌بیوتیک یا داروهای کورتونی
  • شرایط سیستم ایمنی یا نارس بودن نوزاد
  • عوامل محلی محرک یا تحریک مکرر مخاط دهان (استفاده از پستانک و تحریک مخاط)
  • وجود سایر عفونت‌های دهانی یا بیماری‌های همراه
  • عدم تماس مناسب دارو با ضایعات
  • تشخیص اشتباه یا مقاوم بودن قارچ

علت برگشت برفک دهان نوزاد

  • انتقال مجدد از مادر
  • قطع زود هنگام درمان
  • مصرف آنتی‌بیوتیک یا کورتون
  • شرایط ایمنی نوزاد
  • تکرار تحریک مخاط

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

  • اگر برفک بیش از ۲ هفته باقی ماند.
  • اگر نوزاد به‌شدت بی‌قرار یا دچار تب شد.
  • اگر نوزاد به‌سختی شیر می‌خورد و وزن نمی‌گیرد.
  • اگر مادر نشانه‌هایی روی نوک سینه دارد.

برای درمان برفک دهان به چه دکتری مراجعه کنیم؟

معمولا ابتدا به پزشک اطفال مراجعه می‌شود. در صورت نیاز (مثلا موارد مقاوم یا بررسی نقص ایمنی یا مشکلات دندانی) ، ممکن است متخصص بیماری های دهان یا مشاوره با متخصص عفونی کودکان نیز نیاز شود.

روش های پیشگیری برفک دهان نوزاد

  1. رعایت بهداشت دهان و دست‌ها : شست‌وشوی مکرر دست والدین و نوزاد و پاکسازی ملایم دهان نوزاد با گاز استریل.
  2. ضدعفونی وسایل تغذیه : پستانک و سرشیشه شیر و تغییر مرتب پستانک و سرشیشه در دوره های درمان.
  3. مراقبت در شیردهی : درمان همزمان مادر اگر دچار برفک است، شست‌وشوی نوک پستان با آب گرم و خشک نگهداشتن آن.
  4. کنترل مصرف دارو : محدود کردن آنتی‌بیوتیک ها
  5. اهمیت تغذیه مادر‌‌‌ : کاهش مصرف قند، مصرف پروبیوتیک‌ها و مصرف کافی آب و مایعات
  6. پیش وضعیت نوزاد : معاینه دوره‌ای دهان نوزاد و پیگیری وزن و تغذیه نوزاد.
  7. کاهش محیط مرطوب : خشک نگهداشتن محیط اطراف دهان و تعویض سریع پوشک برای جلوگیری از راش قارچی همزمان.
  8. خودداری از روش‌های خانگی غیرمستند : مثل موارد توصیه نشده در بخش درمان خانگی

جمع بندی

برفک دهان نوزاد یک عفونت قارچی است که با تشخیص زودرس و درمان مناسب تحت نظر پزشک به خوبی قابل کنترل است. همچنین توجه به نکات مراقبتی و توصیه‌های بهداشتی و درمان همزمان مادر و نوزاد از عود و رخ داد مجدد آن جلوگیری خواهد کرد. با رعایت این اصول نوزاد شما در طول 7 – 14 روز بهبود می‌یابد.

در ضمن برای مطالعه در مورد برفک دهان در بزرگسالان می‌توانید مقاله ” برفک دهان چیست ؟ علائم و علت و روش‌های درمانی ” را مطالعه کنید.

مقالات پیشنهادی بین‌المللی درباره برفک دهان نوزاد

در صورت علاقه مندی به مطالعه بیشتر درباره ” برفک دهان نوزاد “ و موارد مرتبط می‌توانید از مقالات معتبر زیر استفاده کنید :

  • برفک دهان نوزادان و علائم آن
    • چکیده : برفک دهان نوزادان معمولاً با زخم‌های سفید مخملی در دهان همراه است و ممکن است در صورت عدم درمان مناسب، به مشکلاتی مانند کاهش تغذیه منجر شود.

سوالات متداول برفک دهان نوزاد (14 سوال مهم)

1. برفک دهان نوزاد چیست ؟

عفونت قارچی در دهان نوزاد است که به‌صورت لکه‌های سفید و پاک‌نشدنی دیده می‌شود. تشخیص توسط پزشک انجام می‌شود

نیستاتین مایع اولین درمان است و اگر قارچ مقاوم بود از میکونازول ژل زیر نظر پزشک استفاده می‌شود.

با درمان مناسب معمولا بین 7 - 14 روز و بدون درمان ممکن است 3 - 8 هقته یا بیشتر در نوزادان نارس ادامه یابد.

رشد قارچ Candida albicans به دلیل سیستم ایمنی نابالغ نوزاد یا انتقال از مادر یا آنتی‌بیوتیک و یا وسایل آلوده.

بله. اگرچه برخی نوزادان علائم شدیدی ندارند، اما در موارد پیشرفته‌تر، برفک می‌تواند موجب درد، ناراحتی و امتناع از شیر خوردن شود.

بله درد حین تغذیه، میل نوزاد به شیر را کاهش می‌دهد.

گاهی ممکن است برفک خفیف باشد و بهبود یابد اما توصیه می‌شود برفک دهان را بدون درمان رها نکنید و حتما به پزشک مراجعه کنید.

قارچ می‌تواند دو طرفه منتقل شود. قطع شیردهی بی ضرر نیست مگر با مشورت پزشک در موارد شدید توصیه شود.

اگر قارچ گسترش یابد و عفونت سیستمیک شود ممکن است نوزاد تب کند. اسهال مستقیم ندارد ولی بخاطر درد دهان نوزاد بی قرار می‌شود.

از هفته‌های اول تولد شایع است و در هر نوزادی با سیستم ایمنی نابالغ ممکن است رخ بدهد.

با گاز یا سواب استریل آغشته به محلول آب نمک رقیق و به آرامی پاک کرده و سپس داروی موضعی را طبق دستور بزنید. (نکته مهم : از خراشیدن جلوگیری کنید.)

بله، درد یا ناراحتی ممکن است تغذیه را کم کند و به کاهش وزن یا عدم وزن‌گیری مناسب نوزاد منجر شود.

خیر، بهتر است حتما با نسخه پزشک و طبق دستورالعملی که پزشک توصیه می‌کند مصرف شود.

خیر، نوع تغذیه (شیر مادر یا شیر خشک) تاثیر قطعی بر بروز برفک دهان ندارد.