زخم های دهان ناشی از بیماری های خودایمنی و بیماری های آلرژیک
زخم دهان پدیده‌ای شایع در دندانپزشکی هستند که ممکن است در اثر عوامل مختلفی از جمله آسیب‌های مکانیکی(مثل گاز گرفتن)، عفونت‌ها، استرس و مشکلات سیستم ایمنی ایجاد می‌شوند. اما زخم های دهان ناشی از بیماری‌های خودایمنی و آلرژی جایگاه ویژه‌ای دارند چرا که علاوه بر درد شدید و ناراحتی، مدیریت و درمان آن نیازمند تشخیص دقیق و صحیح است. در ادامه به بررسی این زخم ها، تفاوت‌های آنها، روش‌های تشخیص و درمان (خانگی و تخصصی) و نکات پیشگیرانه مهمی می‌پردازیم.
بیماری های خودایمنی و تاثیر آنها بر دهان
بیماری‌های خودایمنی زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بافت‌های خود حمله میکند. در ادامه به چند نوع از بیماری‌های خودایمنی با تظاهرات دهانی می‌پردازیم :
پمفیگوس ولگاریس (Pemphigus Vulgaris) یا پمفیگوس سیستمیک
در این بیماری، سلول‌های پوششی بافت دهان مورد هدف قرار می‌گیرند و زخم های دردناک و شدید و مکرر ایجاد میکند. این زخم ها ممکن است در نواحی مختلف دهان از جمله لب‌ها، زبان، لثه‌ها و سقف دهان ظاهر شوند. برای درمان این بیماری معمولا از داروهای ضدالتهاب و کنترل کننده سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود.
زخم آفتی (Aphthous Ulcers)
این نوع از زخمها به نام زخم‌های آفتی شناخته می‌شوند، که ظاهر آنها به صورت زخم هایی دایره ای و معمولا کوچک ، با مرکز سفید یا زرد و حاشیه های قرمز هستند. رایج‌ترین نوع از انواع زخم های دهانی هستند.
برای مطالعه بیشتر در مورد ” آفت دهان “ میتوانید مقاله ” چرا آفت میزنیم ؟ بررسی راه های درمان آفت های دهانی “ را مطالعه کنید.
لوپوس اریتماتوز سیستمیک (Systemic Lupus Erythematosus)
یک بیماری خودایمنی مزمن است که سیستم ایمنی بدن را برعلیه سلول های خود تحریک میکند. این بیماری در دهان معمولا به صورت زخم های مکرر، لکه های قرمز یا سفید ، تورم و التهاب در نواحی لب ، زبان یا مخاط دهان همراه است. برای درمان این بیماری از داروی های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی ، کورتیکواستروئیدها و داروهای ضد مالاریا استفاده می‌شود.
لیکن پلان دهان (Oral Lichen Planus)
این مورد به نوعی از پلاک‌های دهانی سفید رنگ اشاره دارد (ضایعات سفید و قرمز) که با الگوی لانه‌ای و توری یا مشبک در داخل مخاط گونه و لب و یا گاهی سایر نواحی مخاط بروز میکند. اما گاهی نیز بصورت زخم هایی سطحی اما گسترده بروز میکند که ناشی از فرایند های واکنش های خودایمنی است.
سندرم شوگرن (Sjögren's Syndrome)
این بیماری خودایمنی عمدتا غدد اشکی و بزاقی را مورد حمله قرار می‌دهد و باعث خشکی دهان ، خشکی چشم ، افزایش خطر پوسیدگی دندان ها ، زخم و مشکلات بلع می‌شود. داروهای مفید برای درمان این بیماری شامل تحریک‌کننده‌های بزاق و در موارد شدید استفاده از کورتیکواستروئیدها است.
پمفیگوئید خوشخیم مخاطی (Mucous Membrane Pemphigoid)
پمفیگوئید خوشخیم مخاطی یک بیماری خودایمنی مزمن است که عمدتاً غشاهای مخاطی (مانند دهان، بینی، چشم و ناحیه تناسلی) را درگیر میکند و با تشکیل تاولهای زیرپوستی ، زخمها و احتمالاً ایجاد اسکار (جای زخم) همراه است. درمان آن معمولاً شامل کورتیکواستروئیدهای موضعی یا سیستمیک ، داروهای سرکوب کننده ایمنی و نظارت منظم برای جلوگیری از عوارض جدی مانند آسیب چشمی است.
سندرم بهجت (Behçet's Syndrome)
یک بیماری خودایمنی مزمن است که معمولا با بروز زخم های مکرر دهانی، زخم های تناسلی و التهاب های چشمی همراه است. علائم دهانی آن شامل زخم های دردناک و مکرر (کاملا شبیه به آفت دهانی) برروی لب‌ها، زبان و مخاط دهان است. درمان‌های مفید شامل کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، کولشیسین و داروهای ضد التهاب است.
واکنش‌های آلرژیک دهانی
آلرژی‌های دهانی معمولا به دلیل حساسیت به مواد غذایی یا دارویی رخ می‌دهند. در این حالت، سیستم ایمنی بدن به ماده خاصی واکنش نشان می‌دهد و ملتهب می‌شود. این واکنش‌ها می‌توانند به صورت زخم های کوچک و قرمز یا حتی برآمدگی‌های غیرطبیعی و دردناک ظاهر شوند. در ادامه به چند نوع از بیماری‌های دهانی مرتبط با آلرژی می‌پردازیم :
سندرم آلرژی دهانی (Oral Allergy Syndrome)
این بیماری یک نوع واکنش آلرژیک موضعی است و به علت حساسیت به گرده‌های گیاهی ایجاد می‌شود و برخی میوه ها، لبنیات، سبزیجات و آجیل ها باعث بروز خارش، سوزش و تورم در ناحیه دهان می‌شود. درمان های مفید شامل استفاده از آنتیهیستامینهای موضعی و خوراکی، دهانشویه های ضدالتهابی و اجتناب از غذاهای آلرژن است.
برخی از این موارد آلرژن شامل : سیب، موز، گیلاس، فندق، کیوی، خربزه، هلو، بادام زمینی، آلو، گوجه فرنگی، هویج، کرفس، پرتقال، خیار، فلفل سبز، دانه‌های آفتاب‌گردان، گیاهان تازه مانند جعفری یا گشنیز، هویج وحشی، سیب زمینی، کدو سبز، بادام، گردو و لاکتوز یا پروتئین موجود در شیر است.
استوماتیت تماسی آلرژیک
این بیماری مربوط به تماس مستقیم با آلرژن ها است که باعث التهاب و تحریک موضعی پوست نواحی اطراف دهان و گاهی مخاط داخلی دهان می‌شود. این آلرژن ها ممکن است در مواد دندانپزشکی ، خمیردندان‌ها ، دهانشویه ها و در برخی موادغذایی وجود داشته باشد. برای درمان پیشنهاد می‌شود از آنتی‌هیستامین‌ها و کورتیکواستروئیدهای موضعی استفاده شود.
واکنش‌های دهانی ناشی از آلرژی دارویی
در برخی از افراد ممکن است مصرف داروهایی مانند برخی داروهای آنتی‌بیوتیک و داروهای ضدالتهابی باعث بروز واکنش آلرژیک در دهان شود.این واکنش ها ممکن است شامل بروز تورم، قرمزی و زخم های کوچک یا آفتهای دهانی باشد. که با توقف داروی مسبب آن و مصرف کورتیکواستروئیدها و آنتی‌هیستامین‌ها می‌توان آن را درمان کرد.
اریتم مولتی فورم (Erythema Multiforme)
این بیماری یک اختلال التهابی است که می‌تواند پوست، دهان و گاهی اوقات سایر غشاهای مخاطی را تحت تاثیر قرار دهد. اگرچه علت دقیق آن همیشه مشخص نیست، اما اغلب با واکنش متقاطع نسبت به آنتی ژن عفونت‌ها (به ویژه ویروس هرپس سیمپلکس) و یا واکنش آلرژیک به برخی داروها (بخصوص داروی آنتی بیوتیک کوتریماکسازول) مرتبط است. در موارد نادر، ممکن است واکنش به برخی مواد غذایی یا سایر آلرژن‌ها نیز در بروز آن نقش داشته باشد.
اریتم مولتی فورم در دهان معمولاً به صورت زخم های دردناک با مرکز تیره‌تر و حاشیه قرمز ظاهر می‌شود که به آنها ضایعات “هدف” یا “iris” گفته می‌شود. این زخم ها می‌توانند بر روی لب‌ها، لثه‌ها، زبان و داخل گونه‌ها ایجاد شوند. درمان معمولاً شامل مدیریت علائم، مانند استفاده از دهانشویه‌های ضدعفونی کننده و داروهای ضد درد موضعی یا خوراکی است. در موارد شدیدتر، ممکن است از کورتیکواستروئیدها نیز استفاده شود. شناسایی و درمان عامل محرک (در صورت وجود) نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
تفاوت زخم های دهان ناشی از بیماری های خودایمنی و بیماری های آلرژیک (حساسیتی)
تفاوت اصلی میان بیماری‌های خودایمنی و آلرژیک در منشأ عامل تحریک‌کننده است :
در بیماری‌های آلرژیک، عامل محرک (آلرژن) از محیط خارج وارد بدن می‌شود (مثل گرده گیاهان، غذا یا دارو) و دستگاه ایمنی به آن واکنش می‌دهد.
اما در بیماری‌های خودایمنی، دستگاه ایمنی بدن به بافت‌ها یا مولکول‌های خودی حمله میکند؛ یعنی عامل تحریک‌کننده اجزای خودی بدن است و سیستم ایمنی آنها را بیگانه تلقی میکند.
روش های تشخیص زخم های دهان ناشی از بیماری های خودایمنی و بیماری های آلرژیک
یکی از چالش‌های اساسی در تشخیص این زخم ها، تشخیص دقیق منبع آن‌هاست. دو نکته مهم که می‌توانند در تشخیص کمک کنند ، عبارتند از:
- الگوی بروز زخم : زخم های خودایمنی معمولاً با یک سابقه مکرر و طولانی‌مدت همراه هستند، در حالی که زخم های آلرژیک پس از تماس با ماده‌ای خاص (مانند یک ماده غذایی یا دارویی) به سرعت ظاهر و پس از قطع مصرف آن بهبود می‌یابند.
- علائم همراه : در زخم های خودایمنی، علائم ممکن است همراه با علائم عمومی‌تر سیستم التهابی مانند خستگی، تب یا درد در سایر قسمت‌های بدن همراه شود؛ در حالی که واکنش‌های آلرژیک معمولاً به صورت موضعی و در زمان مشخصی بعد از مواجهه با آلرژن بروز می‌کنند.
همچنین روش‌های تشخیص زخم های دهان ناشی از بیماری‌های خودایمنی و آلرژیک نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که به شرح زیر است :
- تاریخچه بالینی دقیق : جمع‌آوری اطلاعات در مورد زمان شروع زخم، مدت زمان بروز و شرایطی که قبل از بروز زخم رخ داده‌اند (مثلاً مصرف ماده غذایی یا دارویی خاص).
- معاینه بالینی : بررسی دقیق ناحیه دهان به همراه شناسایی ویژگی‌های ظاهری زخم (مانند شکل، رنگ و محل زخم).
- انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند بیوپسی، تست‌های حساسیت و آزمایشات خون است.
- ارزیابی بیماری‌ها همراهی علائم : در برخی موارد وجود علائم سیستمیک (مانند خستگی یا تب) می‌تواند به تشخیص اختلال خودایمنی کمک کند.
درمان زخم های دهان ناشی از بیماری های خودایمنی : خانگی و تخصصی
درمان‌های خانگی زخم دهان ناشی از بیماری های خود ایمنی
ما برای بیماری‌های خودایمنی درمان‌های خانگی را توصیه نمی‌کنیم، چرا که این درمان‌ها بیماری را ریشه کن نمی‌کنند و تنها ممکن است علائم را به طور جزئی تسکین دهند که این تسکین معمولاً قابل توجه نیست.
درمان‌های تخصصی زخم دهان ناشی از بیماری های خودایمنی
کورتیکواستروئیدها : داروهای موضعی یا سیستمیک برای کاهش التهاب و کنترل پاسخ‌های ایمنی بدن.
- نمونه‌های موضعی : کرم هیدروکورتیزون، پماد بتامتازون، لوسیون کلوبتازول. این داروها به طور مستقیم روی پوست ملتهب استفاده می‌شوند تا التهاب و خارش را کاهش دهند.
- نمونه‌های سیستمیک : قرص پردنیزولون، آمپول متیل پردنیزولون. این داروها به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف می‌شوند و اثر گسترده‌تری بر کل بدن دارند و می‌توانند التهاب را در سراسر بدن کاهش دهند.
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی : در موارد شدیدتر که زخم ها ناشی از اختلال خودایمنی هستند، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی ممکن است تجویز شوند. این داروها با کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن به کنترل بیماری کمک می‌کنند.
- نمونه‌ها: متوترکسات، آزاتیوپرین، سیکلوسپورین. این داروها با مکانیسم‌های مختلفی بر سیستم ایمنی اثر می‌گذارند و فعالیت آن را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال، متوترکسات اغلب برای درمان بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید و پسوریازیس استفاده می‌شود، در حالی که سیکلوسپورین معمولاً پس از پیوند اعضا برای جلوگیری از رد پیوند تجویز می‌شود.
داروهای ضد درد و ضدالتهاب : مانند بی حسی های موضعی که به کنترل درد کمک می‌کنند.
توجه داشته باشید که انتخاب دارو و دوز آن بستگی به نوع بیماری خودایمنی، شدت آن و وضعیت کلی سلامت فرد دارد و باید توسط پزشک متخصص تعیین شود. این اطلاعات فقط جنبه آموزشی دارد و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره پزشکی در نظر گرفته شود.
درمان زخم های دهان ناشی از آلرژی : خانگی و تخصصی
درمان‌های خانگی زخم دهان ناشی از حساسیت یا آلرژی
- شستشوی دهان با آب نمک : تهیه محلول آب نمک گرم(1 ق غ با یک لیوان آب گرم) به کاهش التهاب و جلوگیری از عفونت ثانویه کمک میکند.
- استفاده از ژل‌های تسکین‌دهنده : ژل‌های حاوی آلوئه‌ورا یا مواد طبیعی دیگر می‌توانند به تسکین درد و تسریع روند بهبود کمک کنند. لازم است مقداری از ژل را به آرامی رو زخم ماساژ دهید.
- رژیم غذایی مناسب : مصرف غذاهای خنک و نرم برای کاهش تحریک دهان توصیه می‌شود.
- کاهش مصرف مواد تحریک‌کننده : پرهیز از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تند یا داغ که ممکن است زخم را تشدید کنند.
- اجتناب از مصرف مواد آلرژن : شناسایی دقیق ماده‌های حساسیت‌زا و دوری از آنها (مثلاً تغییر رژیم غذایی در صورت حساسیت به یک ماده خاص).
- بهبود بهداشت دهان : شستشوی منظم دهان با محلول‌های مخصوص، جهت جلوگیری از تجمع باکتری‌ها و کاهش خطر عفونت.
درمان‌های تخصصی زخم دهان ناشی از حساسیت یا آلرژی
- آنتی‌هیستامین‌ها : برای کاهش واکنش‌های آلرژیک و کاهش تورم و خارش.
- اسپری‌های دهانی حاوی کورتیکواستروئید : در موارد شدیدتر برای کاهش التهاب موضعی توصیه می‌شود.
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی : برای کاهش درد و التهاب که در موارد خاص تجویز می‌شود.
باید توجه داشته باشید که بی‌توجهی به درمان مناسب و به موقع این بیماری‌ها می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود. مثل:
- عفونت‌های ثانویه : زخم های باز می‌توانند دریچه ورود باکتری‌ها باشند که باعث بروز عفونت‌های باکتریایی شوند.
- اختلال در تغذیه و هیدراتاسیون : دردهای شدید ناشی از زخم ها ممکن است باعث کاهش مصرف غذا و مایعات و در نتیجه بروز مشکلات تغذیه‌ای شود.
- پیشرفت تغییرات سلولی : در موارد نادری، زخم های مزمن می‌توانند زمینه‌ساز جهش های سلولی پیش‌سرطانی یا حتی بدخیمی باشند.
- افزایش ناراحتی روانی : درد مزمن و عدم توانایی در مصرف غذا می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی و ایجاد اضطراب منجر شود.
عوارض عدم درمان زخم های دهان ناشی از بیماری‌های خودایمنی یا آلرژیک
زمان مراجعه به پزشک یا دندانپزشک
مراجعه به پزشک یا دندانپزشک در صورت بهبود نیافتن زخم ها پس از دو الی سه هفته، در صورتی که درد غیرقابل تحمل بوده یا با مصرف غذا یا نوشیدنی تشدید شود، در مدت زمان انتظار برای بهبود با افزایش تعداد یا گستردگی زخم ها در دهان مواجه شوید، بروز تب، خستگی مفرط و هرگونه تغییر سریع در رنگ، اندازه یا شکل زخم ها که نشان‌دهنده تغییرات پیش‌سرطانی باشد باید سریعا برای درمان آن اقدام کرد.
نکات پیشگیرانه
برای پیشگیری از بروز یا تشدید زخم های دهان ناشی از بیماری‌های خودایمنی و آلرژیک باید به موارد زیر توجه کرد :
- رعایت بهداشت دهان و دندان : تمیز نگه داشتن دهان و استفاده از دهانشویه‌های مناسب جهت کاهش بار میکروبی.
- کنترل استرس : استفاده از روش‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و ورزش‌های منظم.
- رژیم غذایی متعادل : استفاده از غذاهای مقوی و عدم مصرف مواد تحریک‌کننده یا حساسیت‌زا.
- پیگیری منظم با پزشک یا دندانپزشک : مراجعه دوره‌ای جهت بررسی وضعیت دهان به ویژه در افراد مبتلا به اختلالات سیستم ایمنی.
- آموزش بیمار : آگاهی‌بخشی به بیماران درباره علائم هشداردهنده و نحوه مدیریت واکنش‌های آلرژیک.
سوالات متداول
آیا زخم های دهان ناشی از خودایمنی با آفت دهان معمولی تفاوت دارند ؟
بله؛ زخم های ناشی از خودایمنی معمولاً با سابقه طولانی‌مدت ، الگوهای مکرر بروز و همراهی علائم خستگی یا تب همراه هستند، در حالی که آفت دهان معمولاً بدون سابقه سیستمیک بوده و موقتی است ، تفاوت دارند.
چه غذاهایی ممکن است باعث زخم های دهان آلرژیک شوند ؟
غذاهایی مانند برخی محصولات لبنی، میوه‌ها، آجیل، سبزیجات و مواد حاوی افزودنی‌ها یا رنگ‌های مصنوعی می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک در دهان شوند. البته بروز حساسیت‌های غذایی بین افراد متفاوت است.
آیا زخم های خودایمنی دهان خطرناک هستند ؟
در بسیاری از موارد، زخم های خودایمنی، خطرناک محسوب نمی‌شوند اما در صورت عدم کنترل و مدیریت مناسب و درمان آن، ممکن است باعث ایجاد عوارض ثانویه نظیر عفونت‌های ثانویه یا تغییرات سلولی پیش‌سرطانی شوند.
آیا استرس می‌تواند زخم های خودایمنی دهان را تشدید کند؟
بله ؛ استرس می‌تواند موجب تشدید فرآیندهای التهابی در بدن و تحریک سیستم ایمنی شود که در نتیجه ممکن است شدت و تعداد زخم های دهان افزایش یابد.
آیا کمبود ویتامین‌ها در ایجاد این زخم های خودایمنی و آلرژیک نقش دارد ؟
کمبود ویتامین‌های مختلف، به ویژه ویتامین‌های گروه B، ویتامین C و ویتامین D می‌تواند باعث کاهش توانایی بدن در التیام و مقاومت در برابر عفونت و واکنش‌های التهابی شود که در نهایت روند بهبود زخم ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آیا زخم های دهان ناشی از بیماری‌های خودایمنی یا آلرژیک واگیردار هستند ؟
بیماری‌های خودایمنی یا آلرژیک معمولاً واگیردار نیستند ؛ و همچنین زخم ها به عنوان علائم یک اختلال بروز می‌کنند و خود به خود قابل انتقال از فردی به فرد دیگر نیستند.
آیا درمان قطعی برای زخم های دهان خودایمنی وجود دارد ؟
در بیشتر موارد درمان‌ها و داروهای موجود برای کنترل علائم و کاهش شدت زخم ها هستند؛ ولی درمان قطعی برای برخی از بیماری‌های خودایمنی وجود ندارد بلکه فقط از طریق مدیریت بلندمدت و پیگیری منظم با پزشک قابل کنترل است.
مقالات مشابه
در صورت علاقه مندی به مطالعه بیشتر درباره ” زخم های دهان ناشی از بیماری‌های خودایمنی و آلرژیک “ و موارد مرتبط میتوانید از مقالات معتبر زیر استفاده کنید :
- Oral Mucosa as a Potential Site for Diagnosis and Treatment of Allergic and Autoimmune Diseases
چکیده : این مقاله به نقش مخاط دهان در تشخیص و درمان بیماری‌های آلرژیک و خودایمنی می‌پردازد و فرآیندهای بازسازی مخاط دهان را بررسی میکند.
لینک : PMC
- Autoimmunity and the Oral Cavity | Current Oral Health Reports
چکیده : این مقاله به بررسی تأثیر بیماری‌های خودایمنی بر سلامت دهان و نقش دندان‌پزشکان در تشخیص و مدیریت این بیماری‌ها می‌پردازد.
لینک : SpringerLink
