راهنمای اولیه بیماری های دهان
مراقبت از سلامت دهان و دندان یکی از مهم ترین عوامل پیشگیری از بیماری های دهان است. با اینکه برخی از بیماری های دهان ممکن است ظاهری کم‌اهمیت داشته باشند، اما در صورت نادیده‌گرفتن ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شود. عدم رعایت اصول بهداشتی و بهداشت ضعیف باعث ایجاد بیماری های دهانی و دندانی می‌شود.
در این مقاله به بررسی انواع بیماری های دهان پرداخته‌ایم. هدف ما ارائه‌ی اطلاعاتی مفید برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به بیماری های دهان و روش‌های مدیریت آن‌هاست.
انواع بیماری های دهان
- زخم دهان
- ضایعات سفید و قرمز
- ضایعات پیگمانته
- ضایعات برجسته
- بیماری های سایکوسوماتیک دهان
زخم دهان
زخم دهان به هرگونه صدمه یا آسیب در دهان ، زبان یا لب ها گفته می شود. این زخم‌ها معمولاً دردناک بوده و در اثر عوامل مختلفی چون استرس ، ضربه‌های مکانیکی ، تغییرات هورمونی ، عفونت‌های ویروسی و باکتریایی و آلرژیک یا مشکلات خودایمنی ایجاد می‌شوند. اگرچه بسیاری از این زخم‌ها به صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما در صورت تشدید و طولانی شدن زمان بهبودی، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید. درمان‌های معمول شامل استفاده از دهانشویه‌های ضدعفونی‌کننده ، ژل‌های تسکین‌دهنده و اصلاح عادات بهداشتی و تغذیه‌ای است.
ضایعات سفید و قرمز دهان
در گروه بیماری‌های دهانی، ضایعات سفید و قرمز از مهمترین مواردی هستند که رخ می‌دهند. این ضایعات ممکن است به علت واکنش‌های التهابی ، عفونت‌های قارچی یا حتی تغییرات پیش‌سرطانی رخ دهند. تشخیص دقیق علت این ضایعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به این علت که در برخی موارد ممکن است نشانه‌ی بیماری‌های جدی‌تر باشند. از جمله علائم قابل مشاهده می‌توان به تغییر در رنگ ، اندازه و شکل ضایعات اشاره کرد.
ضایعات سفید و قرمز دهان میتوانند ناشی از شرایط مختلفی باشند. در زیر به صورت موردی برخی از مهم ترین آنها ذکر می‌شوند :
ضایعات سفید دهان
- لوکوپلاکی (Leukoplakia)
- لیکن پلان دهانی (Oral Lichen Planus)
- کاندیدیازیس دهانی (Oral Candidiasis)
- لوکوپلاکی مودار (Hairy Leukoplakia)
- کراتوز ناشی از اصطکاک (Frictional Keratosis)
- نیکوتین استوماتیت (Nicotine Stomatitis)
ضایعات قرمز دهان
- اریتروپلاکی (Erythroplakia)
- کاندیدیازیس اریتماتو (Erythematous Candidiasis)
- زبان جغرافیایی (Geographic Tongue)
- آنژیوم (Angioma)
- آتروفی مخاط دهان (Atrophic Glossitis)
- ضایعات التهابی (مثل پسوریازیس دهانی یا لوپوس)
ترکیب ضایعات سفید و قرمز
- لیکن پلان اروزیو (Erosive Lichen Planus)
- ضایعات پیش سرطانی ترکیبی (Erythroleukoplakia)
ضایعات پیگمانته دهان
در واقع ضایعات پیگمانته به تغییر رنگ طبیعی بافت‌های دهانی به رنگ های قهوه ایی یا سیاه اشاره دارد. این تغییر رنگ‌ها به دلیل تجمع ملانین یا تغییرات متابولیکی در سلول‌های پوششی رخ می‌دهند. اکثرا این ضایعات کاملاً طبیعی بوده و نیازی به درمان ندارند، اما در برخی شرایط ممکن است نشان‌دهنده‌ی اختلالات سیستمیک یا حتی نشان دهنده ابتدای ابتلا به سرطان باشند. بررسی دقیق تاریخچه‌ی بیمار و معاینات تخصصی می‌تواند در تشخیص درست این نوع ضایعات بسیار موثر باشد.
ضایعات پیگمانته (رنگی) دهان میتوانند ناشی از عوامل مختلف باشند.
برخی از مهمترین موارد عبارتند از :
- پیگمانتاسیون فیزیولوژیک
- تاتوی آمالگام (Amalgam Tattoo)
- ملانوزیس سیگاری (Smoker’s Melanosis)
- ماکول ملانوتیک (Melanotic Macule)
- خال داخل دهانی (Oral Nevus)
- ملانوما دهانی (Oral Melanoma)
- هایپرپیگمانتاسیون دارویی
- بیماری آدیسون (Addison’s Disease)
- سندرم پوتز-جگرز (Peutz-Jeghers Syndrome)
- هایپرپیگمانتاسیون پس التهابی
- ضایعات عروقی (مثل همانژیوم یا تلانژکتازی)
- پیگمانتاسیون نژادی
ضایعات برجسته دهان
ضایعات برجسته یا همان ضایعات برآمده، معمولا به شکل توده‌های کوچک و یا برآمدگی‌هایی در دهان ظاهر می‌شوند. این ضایعات ممکن است به علت واکنش‌های التهابی مزمن، آسیب‌های زخم یا تغییرات سلولی در ناحیه‌ی لثه و بافت‌های نرم دهان، رخ دهند. اکثر این ضایعات، مانند فیبروم تحریکی بی‌خطر هستند؛ اما در موارد نادر، ممکن است نشان‌دهنده‌ی سرطان باشند. تشخیص دقیق از طریق معاینه بالینی و در صورت لزوم بیوپسی انجام می‌شود.
برخی از مهم ترین موارد عبارتند از :
- فیبروم تحریکی (Fibroma Irritans)
- تومور غده بزاقی (Tumor Glandulae Salivaris)
- پاپیلومای دهانی (Human Papillomavirus – HPV)
- کیست موکوسل (Mucocele)
- همانژیوم دهانی (Oral Hemangioma)
- گرانولوم پیوژنیک (Pyogenic Granuloma)
- انواع کیست ها (Dentigerous Cyst)
- توروس پالاتینوس/ماندیبولاریس (Torus Palatinus/Mandibularis)
- رانولا (Ranula)
- هیپرپلازی فوکال اپیتلیال (Focal Epithelial Hyperplasia – Heck’s Disease)
- ضایعات لیپوم یا لیپومای دهانی (Oral Lipoma/Lipomatous Lesions)
بیماری های سایکوسوماتیک دهان
در برخی افراد، علائم بیماری دهانی ممکن است قابل مشاهده نباشد، اما درد یا سوزش وجود داشته باشد. این مورد به علت عوامل روانی و استرس‌های مزمن بروز می‌کند. به این دسته از بیماری‌ها ، بیماری‌های سایکوسوماتیک دهان گفته می‌شود. در این شرایط، ارتباط بین وضعیت روانی فرد و علائم فیزیکی دهان کاملاً مشهود است.
برخی از مهمترین موارد عبارتند از :
- براکسیسم (دندان قروچه)
- سندروم سوزش دهان (Burning Mouth Syndrome)
- اختلالات مفصل تمپوروماندیبولار (TMD)
- خشکی دهان سایکوژنیک (Psychogenic Xerostomia)
- هایپوکندریازیس دهانی (Oral Health Anxiety)
- سندروم عضلات جونده (mpds)
علت های بیماری های دهان
علت های بروز بیماری های دهان بسیار متنوع هستند. از جمله عوامل مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عوامل میکروبی : ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها که باعث ایجاد عفونت‌های دهانی می‌شوند.
- ضربه و آسیب‌های مکانیکی : استفاده از مسواک‌های سخت، سِفت نخ دندان کشیدن، خوردن غذاهای تند یا داغ و سایر آسیب‌های فیزیکی.
- عوامل روانی : استرس، اضطراب و افسردگی ممکن است تأثیر منفی بر سلامت دهان داشته باشد.
- اختلالات تغذیه‌ای : کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی، به ویژه ویتامین B، ویتامین C و کلسیم.
- عوامل سیستمیک : بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های خودایمنی و اختلالات هورمونی نیز ممکن است در بروز مشکلات دهانی نقش داشته باشند.
تشخیص بیماری های دهان از یکدیگر
تشخیص دقیق بیماری‌های دهان معمولاً بر اساس معاینات تخصصی و بررسی تاریخچه‌ی بیمار انجام می‌شود. در برخی موارد، نیاز به آزمایش‌های تکمیلی مانند بیوپسی، آزمایش خون یا تصاویر تشخیصی وجود دارد. پزشکان با ارزیابی نشانه‌ها، محل و شکل ضایعات، و اطلاعات جامع از علائم بیمار به تشخیص نهایی می‌رسند.
| نوع بیماری | میزان درد | تغییر ظاهری | نوع تغییر | محل شایع پیدایش | تشخیص افتراقی |
|---|---|---|---|---|---|
| زخم دهان | زیاد | دارد | زخم باز | لب - زبان | درد + زخم مشخص |
| ضایعه سفید و قرمز | کم | دارد | رنگ پذیری | زبان - لثه | تغییر رنگ بدون درد زیاد |
| ضایعه پیگمانته | ندارد | دارد | تیره رنگ | مخاط گونه (داخل لپ) - لب | قهوه‌ای یا سیاه + بدون برآمدگی |
| ضایعه برجسته | کم | دارد | برجستگی توده‌ای | لثه - لب | برآمدگی قابل لمس |
| سایکوسوماتیک | زیاد | ندارد | بدون تغییر | نواحی مختلف | بدون علائم ظاهری + استرس |
شایع‌ترین بیماری های دهان
در میان بیماری‌های دهان برخی اختلالات به دلیل فراوانی در جامعه شایع‌تر هستند. به عنوان مثال :
آفت های دهانی: که در دسته زخم های دهانی قرار می‌گیرند و در افراد مختلف با فراوانی قابل مشاهده است.
بیماری‌های لثه : مانند التهاب لثه و پیشرفته‌تر شدن به پریودنتیت.
بیماری لیکن پلان : از جمله موارد ضایعات سفید و قرمز
خطرناک‌ترین بیماری های دهان
از میان بیماری‌های دهان ، برخی موارد ممکن است خطرناک باشند و نیاز به توجه و درمان سریع دارند :
سرطان دهان : که با تغییرات غیرعادی در بافت‌های دهانی شروع می‌شود و در صورت تشخیص دیرهنگام، درمان آن دشوار می‌شود.
ضایعات پیش‌سرطانی : که ممکن است به سرطان تبدیل شوند و معمولا جز دسته ضایعات سفید و قرمز هستند.
بیماری‌های پیشرفته پریودنتال : که میتوانند منجر به از دست دادن دندان و عوارض سیستمیک دیگر شوند.
ارتباط بیماری های دیگر با بیماری های دهان
بیماری‌های دهانی غالباً با سایر اختلالات سیستمیک مرتبط هستند. برای مثال:
بیماری های قلبی و عروقی : التهاب لثه می‌تواند به افزایش ریسک بیماری‌های قلبی منجر شود.
دیابت : افزایش خطر بیماری های لثه از جمله پریودنتیت را به همراه دارد.
بیماری های خودایمنی : بیماری مثل لوپوس می‌تواند تغییراتی به شکل ضایعات سفید و قرمز در دهان ایجاد کند.
بیماری های دهان کودکان
در کودکان نیز انواع مختلفی از بیماری‌های دهان مشاهده می‌شود. برخی از این موارد شامل :
اختلالات رویش دندان‌ها : مانند فقدان چند دندان شیری یا دائمی یا ناهنجاری هایی در شکل آناتومیک دندان ها یا تاخیر در رویش دندان.
عفونت‌های دهانی : از جمله قارچ یا همان برفک دهانی.
آفت‌های دهانی : که در این گروه سنی نیز دیده می‌شود و معمولاً بهبود خودبخودی دارند.
تغذیه و سلامت دهان
تغذیه نقش مهمی در حفظ سلامت دهان دارد. مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند میوه‌ها، سبزیجات، لبنیات و مواد پروتئینی می‌تواند به تقویت بافت‌های دهانی و جلوگیری از بروز بیماری‌های مختلف کمک کند. کاهش مصرف قندها و نوشیدنی‌های شیرین و دارای رنگ خوراکی نیز از نکات اساسی در پیشگیری از ایجاد پوسیدگی دندان است. توجه به رژیم غذایی صحیح و مصرف آب کافی از دیگر موارد مهم به شمار می‌آید.
پیشگیری از بیماری های دهان
پیشگیری از بیماری‌های دهان نه تنها موجب حفظ زیبایی لبخند، بلکه بهبود سلامت کلی فرد را تضمین می‌کند. برخی از توصیه‌های کلیدی که می‌توان در جهت پیشگیری انجام داد شامل :
بهداشت دهان و دندان : مسواک زدن حداقل دو بار در روز، استفاده از نخ دندان و دهانشویه‌های ضدعفونی‌کننده.
مراجعه منظم به دندانپزشک : انجام معاینات دوره‌ای برای شناسایی زودهنگام هر گونه تغییر یا ضایعه‌ی مشکوک.
تغذیه سالم : مصرف غذاهای سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی و محدود کردن مصرف غذاهای قندی و فرآوری شده.
کاهش استرس : مدیریت استرس و اضطراب می‌تواند در کاهش بروز برخی اختلالات دهانی مؤثر باشد.
اجتناب از مصرف دخانیات و الکل : این مواد میتوانند نقش مهمی در ایجاد ضایعات دهانی و افزایش خطر ابتلا به سرطان دهان داشته باشند.
سوالات متداول
علت های اصلی بروز بیماری های دهان چیست؟
- رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان (مسواک نزدن، عدم استفاده از نخ دندان)
- تغذیه ناسالم (مصرف زیاد قند و مواد شیرین)
- استفاده از دخانیات و الکل
- عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و قارچی
- کاهش سیستم ایمنی بدن
- استرس و اضطراب
- بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت یا کم‌خونی
چه علائمی نشان‌دهنده بروز بیماری در دهان هستند؟
- زخم‌ها یا لکه‌هایی که بیش از ۱۰ روز باقی می‌مانند.
- خونریزی یا التهاب لثه
- بوی بد دهان به صورت مداوم
- سوزش یا درد بدون علت واضح
- تغییر رنگ در زبان یا لثه
- توده یا برجستگی در بافت دهان
- لق شدن ناگهانی دندان‌ها
- خشکی غیرعادی دهان
برای بیماری دهان به چه دکتری مراجعه کنیم ؟
دندان پزشک متخصص بیماری های دهان و دندان و برای ادامه درمان مربوط به بیماری های سایکوسوماتیک می‌توانید در صورت صلاحدید متخصص بیماری های دهان به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید.
تغذیه سالم چه نقشی در پیشگیری از بیماری های دهان دارد ؟
تغذیه سالم ، یکی از اصلی ترین اصول سلامت دهان و دندان محسوب می‌شه. به طور مثال مصرف کلسیم و ویتامین D باعث تقویت مینای دندان و استخوان فک می‌شود و مصرف ویتامین C می‌تواند از خونریزی و التهاب لثه جلوگیری کند. همچنین مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها به ترمیم بافت‌های دهانی و مقابله با عفونت کمک می‌کند. و اگر مصرف قند مصنوعی را کاهش دهید از رشد باکتری‌هایی که عامل پوسیدگی هستن، جلوگیری می‌کنید.
چه عواملی ممکن است عوارض ناشی از بیماری های دهان را تشدید کنند ؟
عدم درمان به‌موقع ممکن است باعث شود که زخم‌ها یا التهاب‌ها تشدید یا بدخیم شوند. مصرف دخانیات باعث می‌شود زخم ها به کندی ترمیم یابند و ممکن است احتمال ابتلا به سرطان و بیماری لثه را افزایش دهد. همچنین استرس بالا می‌تواند باعث تشدید مشکلاتی مثل سندرم سوزش دهان یا دندان قروچه شود.
اهمیت مراجعه منظم به دندانپزشک در پیشگیری از بیماری های دهان چیست ؟
در وهله اول تشخیص زودهنگام مشکلات قبل از اینکه جدی و دردسرساز بشن. دومین مورد پاک‌سازی تخصصی جرم و پلاک دندانی که با مسواک به‌تنهایی از بین نمی‌رن و نیازمند راهکارهای درمانی تخصصی هستند. سومین مورد پیشگیری از هزینه‌های سنگین درمان‌های دیرهنگام. چهارمین مورد دریافت توصیه‌های مفید درباره تغذیه، بهداشت و درمان. پنجمین مورد شناسایی ضایعات مشکوک مثل لکوپلاکیا یا زخم‌های پیش‌سرطانی.
نقش دهانشویه و محصولات بهداشتی در جلوگیری از بیماری های دهان چیست ؟
دهانشویه‌های آنتی‌باکتریال (مثل کلرهگزیدین)باعث کاهش التهاب، باکتری و بوی بد دهان می‌شوند. دهانشویه‌های فلورایددارمی‌توانند به تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی کمک کنند. انواع خمیردندان مثل خمیر دندان ضدپوسیدگی، ضدحساسیت، سفیدکننده و… که می‌تواند به سلامت دهان ودندان و پاکیزگی آن ها کمک کند.نخ دندان که باعث تمیز شدن فضاهایی که مسواک به آنها نمی‌رسد ، شود.
