تبخال دهان در بزرگسالان و کودکان | دلایل ، علائم و درمان
تبخال دهان یک عفونت ویروسی مسری در بزرگسالان و کودکان است که توسط ویروس 1-HSV یا هرپس سیمپلکس ایجاد می شود. شایع ترین نوع تبخال ، تبخال لب است، که در اطراف لب ظاهر می شود. همچنین امکان زدن تبخال در داخل دهان مثل سقف یا کف دهان و زبان هم وجود دارد که علت و علائم آن با تبخال روی لب یکسان است. این ویروس می تواند نقاط دیگر بدن را هم آلوده کند. به خصوص ناحیه تناسلی خارجی، ناحیه مقعد و سطوح مخاطی تحت تاثیر قرار دهد. این ویروس پس از عفونت اولیه، در بدن نهفته مانده و احتمال دارد در زمان هایی مانند استرس، سرماخوردگی یا ضعف سیستم ایمنی فعال شود و باعث بروز تاول های دردناک در اطراف دهان یا نواحی دیگر بدن شود.
تبخال معمولا در دوره‌ای که زخم‌ها یا تاول‌ها فعال هستند و به حالت خشک و پوسته‌ای در نیامده‌اند، واگیردار است. به طور کلی، این دوره معمولا بین ۷ تا ۱۰ روز طول می‌کشد.
علت به وجود آمدن تبخال دهان چیست ؟
این ویروس می تواند از شخص مبتلا به HSV از طریق تماس مستقیم با تبخال فعال ، بوسیدن فرد مبتلا ، استفاده مشترک از وسایلی مثل لیوان ، قاشق ، حوله یا رژ لب شخص و تماس با بزاق آلوده فرد انتقال یافته . این ویروس در بدن شما باقی می ماند و در گره های عصبی به صورت غیر فعال قرار می گیرد تا در ادامه عوامل محرک باعث فعال شدن این ویروس شود.
این عوامل فعال کننده مجدد ویروس عبارتند از :
- استرس و اضطراب
- خستگی مفرط
- نور خورشید و باد شدید
- تب و بیماری های عفونی (سرما خوردگی و آنفولانزا)
- آسیب یا جراحت در ناحیه لب ها
- ضعف سیستم ایمنی
- عمل های دندانپزشکی یا زیبایی روی لب ها
علائم تبخال لب چیست ؟ (مراحل تبخال دهانی)
اکثر افراد مبتلا به این ویروس تا ماه ها و سال ها ، هیچگونه علائمی را تجربه نمی کنند و این عفونت معمولا خود به خود بهبود می یابد، اما در شرایطی خاص ممکن است عود کند و علائم زیر را به همراه داشته باشد :
1. مرحله پیش تبخال (مرحله اولیه)
1تا 2 روز قبل از ظاهر شدن تبخال علائم زیر را خواهند داشت.
- تب خفیف در برخی موارد
- خارش و سوزش و مورمور شدن در یک نقطه از لب
- احساس سفتی یا تورم در ناحیه لب
2. مرحله تاول
ظاهر شدن گروهی از تاول های کوچک پر از مایع که اغلب در اطراف لب ها دیده می شوند و معمولا قرمز و دردناک هستند.
در داخل دهان تجمع این تاول ها بصورت خوشه ای می باشد و معمولا خیلی سریع ترکیده و تبخال وارد مرحله بعدی می شوند.
3. مرحله زخم (ترکیدن تاول ها)
تاول ترکیده و مایعی زرد رنگ از آن خارج می شود. این مرحله احتمال ابتلا شخص دیگری را بشدت افزایش میدهد و بهتر است مراقب باشید.
4. مرحله پوسته بستن
روی تاول ترکیده ، پوسته ایی خشک و زرد رنگ ایجاد می شود (به اصطلاح دَلَمه میبندد) و ممکپن است با خونریزی و سوزش همراه باشد.
(در داخل دهان این مرحله به شکل پوسته ای سفید تا خاکستری رنگ است.)
5. مرحله بهبودی
به مرور زمان پوست ترمیم می شود و جای زخم معمولا بدون باقی گذاشتن اثر خاصی از بین می رود.
نکته مهم : در مرحله شروع تبخال تا مرحله 4 برای تجویز دارو یا دریافت توصیه های پزشکی می توانید به دندانپزشک متخصص بیماری های دهان مراجعه کنید. اما پس از مرحله بهبود در صورت باقی ماندن اثر زخم (که به ندرت رخ می دهد) بهتر است به متخصص زیبایی و پوست مراجعه کنید.
6. همچنین تبخال دهان در موارد شدیدتر یا در عفونت اولیه با علائم زیر همراه است :
- تب
- سردرد
- گلودرد
- تورم غدد لنفاوی
- درد عضلانی
- خستگی
انواع تبخال دهان
1. تبخال اولیه ( Primary Infection )
این نوع تبخال در افرادی که برای اولین با به ویروس HSV مبتلا می شوند ، رخ می دهد. در اکثر موارد اولین مواجهه انسان با این ویروس در سنین کودکی (2 تا 5 سال) می باشد و علائم آن در داخل دهان رخ می دهد. به همین سبب به تبخال اولیه ، استوماتیت هرپتیک اولیه نیز می گویند. اما اگر اولین مواجهه در بزرگسالی اتفاق افتد ، علائم آن ممکن است شدید باشد و شامل علائم شماره 6 که بالا اشاره شده باشد.
2. تبخال عودکننده ( Recurrent Infection )
پس از عفونت اولیه این ویروس در سلول های عصبی باقی می ماند و گاهی بر اثر عوامل ذکر شده در بالا به صورت خفیف فعال می شود .
از انواع تبخال عود کننده میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- تبخال لب تب دار ( Cold sores / fever Blisters ) : این نوع تبخال که در اثر تب ، استرس ، خستگی یا ضعف سیستم ایمنی فعال می شود ، رایجترین نوع تبخال است.
- تبخال انگشت دست یا هرپتیک ویتلاو ( Herpetic Whitlow ) : نوع نادری از تبخال که ممکن است در افرادی که عادت به گاز گرفتن یا مکیدن انگشتان دست دارند ؛ بر اثر تماس با ضایعات تبخال دهانی ایجاد می‌شود.
عوارض تبخال دهان چیست ؟
در بیشتر موارد تبخال دهان خفیف بوده و بدون عارضه جدی است و طی 7 تا 10 روز بهبود می‌یابد ؛ ولی در برخی موارد ممکن است فرد به علت ضعف سیستم ایمنی دچار عوارض تبخال شود.
گسترش عفونت به سایر نقاط بدن
این ویروس ممکن از لب ها به سایر قسمت های بدن منتقل شود به خصوص اگر زخم باز یا بریدگی داشته باشید. نواحی مستعد عبارتند از:
- چشم ها : این ویروس می تواند منجر به عفونت قرنیه و در موارد شدید منجر به کوری فرد شود.
- انگشتان دست : ویروس HSV باعث ایجاد تاول های دردناک روی انگشتان دست می شود.
- پوست نواحی حساس : این ویروس می تواند باعث ایجاد زخم های گسترده و شدید به خصوص در افرادی که به اگزما مبتلا هستند، شود.
عفونت مغزی
در موارد بسیار نادر از جمله افرادی که دچار بیماری های شدید نقص ایمنی هستند ، این ویروس می تواند به مغز سرایت کرده و باعث ایجاد وضعیت خطرناک ، التهاب مغز شود که نیاز به درمان فوری دارد.
بیشتر بدانید : آیا تبخال می‌تواند به چشم یا مغز سرایت کند ؟
انتشار شدید در افراد با سیستم ایمنی ضعیف
افراد مبتلا به HIV / AIDS ، بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی یا فرادی که داروهای سرکوب کننده ایمنی مصرف می کنند، بیشتر در معرض عوارض شدید این ویروس قرار خواهند گرفت.
عفونت نوزادان
اگر مادر در زمان بارداری یا زایمان دچار تبخال فعال باشد، ممکن است ویروس به نوزاد منتقل شود. این ویروس در نوزادان به شدت خطرناک بوده و نیاز به درمان فوری دارد.
زخم های مکرر و ماندگار
در برخی افراد، تبخال ممکن است مکررا عود کند و موجب زخم های طولانی مدت یا جای زخم روی لب شود.
فواید تبخال لب چیست ؟
همه افراد تبخال لب را یک مشکل ناخوشایند در نظر می‌گیرند ، در صورتی که برخی تحقیقات نشان دادند که وجود ویروس HSV-1 در بدن ممکن است به طور غیر مستقیم در تقویت سیستم ایمنی اثرات مثبتی داشته باشد.
- تحریک سیستم ایمنی : چون این ویروس وقتی وارد بدن می شود در حالت غیر فعال در سلول ها باقی می ماند باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می شود تا همچنان این ویروس را غیرفعال نگه داشته و تحت کنترل بگیرند و این تحریک مداوم باعث هوشیارتر شدن سیستم ایمنی بدن شده و در برابر سایر عفونت ها قوی تر عمل می‌کند.
- کاهش خطر برخی بیماری های مرتبط با ایمنی : برخی مطالعات نشان داده که این ویروس ممکن است باعث کاهش ابتلا به بیماری هایی همچون سرطان پوست شود ، به این دلیل که این ویروس باعث فعال تر شدن سیستم ایمنی در ناحیه پوست می شود.
- تحقیقات در زمینه سرطان : با استفاده از روش ویروس درمانی و ویروس HSV تلاش می‌کنند سلول های سرطانی را هدف قرار داده و از بین ببرند. این روش در درمان برخی سرطان ها نتایج امیدوار کننده ایی نشان داده است.
روش های درمان تبخال : خانگی و تخصصی
در این بخش علاوه بر راهکار های درمانی به وجه تمایز درمان ها بر اساس محل تبخال هم پرداخته شده است. روش های درمانی تبخال در کودکان و بزرگسالان یکسان می باشد اما باید توجه داشته باشید که داروهای نامبرده در روش های درمانی تخصصی، همگی تحت نظر پزشک تجویز می شوند و دوز مصرف آن در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. بهتر است پس از بروز تبخال چه در کودک چه در فرد بزرگسال، حتما تحت نظر پزشک به درمان بپردازید.
درمان خانگی تبخال دهان
- استفاده از لیزین : لیزین یک اسید آمینه است که می تواند در جلوگیری از فعال شدن ویروس تبخال کمک کند. استفاده مکمل های غذایی لیزین یا افزایش مصرف ماست ، پنیر و ماهی در مرحله پیش تبخال می تواند به افزایش لیزین در بدن کمک کند.
- رب انار : رب انار حاوی روی و آنتی اکسیدان هایی است که به کاهش عفونت و التهاب کمک می کند. می توان رب انار را مستقیما روی تبخال قرار داد و سپس به آرامی شست.
- عسل : عسل دارای خواص ضدباکتری و ضدویروسی است که می تواند به بهبود تبخال کمک کند. مقداری از عسل را روی تبخال بمالید و اجازه دهید چند دقیقه بماند و سپس به آرامی با اب گرم بشویید.
- ماسک تخم مرغ ، ماست و عسل : یک عدد تخم مرغ، یک فنجان ماست و یک قاشق غذاخوری عسل را باهم مخلوط کنید و روی تبخال بمالید و پس از نیم ساعت به آرامی با اب گرم بشویید.
- استفاده از کمپرس سرد : این مورد می تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
- مصرف ویتامین ها و مواد معدنی : مصرف مکمل‌های ویتامین C، زینک و سایر مواد معدنی می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و بهبود تبخال کمک کند.
بیشتر بدانید : آیا با استفاده از گوجه فرنگی ، سرکه سیب ، لیمو ، سیر و نمک می توان تبخال لب را رفع کرد ؟
درمان تخصصی تبخال دهان
- داروهای ضدویروسی : داروهای آسیکلوویر، والاسیکلوویر و فامسیکلوویر می توانند شدت و مدت زمان این بیماری را کاهش دهند. قابل ذکر است که این نوع داروها فقط در مرحله اول و دوم و گاهی تا مرحله سوم بیماری تاثیر درمانی دارد. این داروها توسط پزشک توصیه و تجویز می شوند.
- قرص‌های خوراکی ضدویروسی :
- آسیکلوویر خوراکی : این قرص باعث کاهش تکثیر ویروس در بدن و کوتاه کردن دوره‌ی عفونت در صورت شروع درمان زودهنگام می شود. و از بروز عفونت‌های جدی‌تر در افراد با سیستم ایمنی ضعیف پیشگیری می کند.
- عوارض : احتمال بروز عوارض گوارشی مانند تهوع، اسهال و درد معده ، سردرد، سرگیجه و در موارد نادر اختلال در عملکرد کلیه (به ویژه در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی).
- والاسیکلوویر و فامسیکلوویر : والاسیکلوویر و فامسیکلوویر نسبت به آسیکلوویر دارای ضریب جذب بالاتری هستند که ممکن است باعث اثربخشی بیشتر در کاهش زمان و شدت علائم شود .در برخی موارد، مصرف آن‌ها می‌تواند باعث کاهش احتمال عفونت‌های پس از تبخال شود.
- عوارض : مشابه آسیکلوویر، عوارض گوارشی مانند تهوع، استفراغ و اسهال گزارش شده است. سردرد، سرگیجه و در موارد نادر احتمال بروز مشکلات کلیوی وجود دارد؛ بنابراین در بیماران با مشکلات کلیوی باید دوز آن‌ها تنظیم شود.
- آسیکلوویر خوراکی : این قرص باعث کاهش تکثیر ویروس در بدن و کوتاه کردن دوره‌ی عفونت در صورت شروع درمان زودهنگام می شود. و از بروز عفونت‌های جدی‌تر در افراد با سیستم ایمنی ضعیف پیشگیری می کند.
- قرص‌های خوراکی ضدویروسی :
- داروهای تقویت کننده سیستم ایمنی : اینترفرون‌ها یا سایر ایمونومدولاتورها در برخی موارد توسط پزشک برای تقویت سیستم ایمنی تجویز می شوند تا از بروز مجدد تبخال جلوگیری شود.
- درمان های موضعی : استفاده از پماد ها و کرم های موضعی برای کاهش درد و کمک به بهبود سریع تبخال مثل پماد آسیکلوویر یا پمادهای حاوی پمیدین (پماد ویرسید) مناسب اند.
( جهت مطالعه بهتر و کامل تر : پماد تبخال لب | 7 پماد موثر ، مزایا و عوارض احتمالی )
- درمان های ترکیبی : این نوع درمان که تحت نظر پزشک و تجویز او انجام می شود ، می تواند ترکیبی از 3 گزینه بالا باشد.
- محلول ساختنی شست‌وشوی دهان : استفاده از محلول‌های شست‌وشوی دهان حاوی مخلوط شربت دیفن‌هیدرامین و شربت آلومینویوم ام جی اس و لیدوکائین می‌تواند به کاهش درد و تسریع بهبود کمک کند.
- رعایت بهداشت دهان : تمیز نگه‌داشتن دهان و پرهیز از مصرف غذاهای تند، اسیدی یا شور که ممکن است زخم‌ها را تحریک کنند، توصیه می‌شود.
تبخال دهان در دوران بارداری : اثرات ، عوارض و درمان آن
تبخال در دوران بارداری معمولا ناشی از وجود ویروس نهفته هرپس سیمپلکس نوع 1 ( HSV-1 ) در بدن است که به دلیل تغییرات هورمونی و استرس بارداری می تواند فعال شود. درمان هایی که در بالا توصیه شده اند برای مادران باردار هم قابل استفاده است.البته که بهتر است در صورت بروز تبخال تحت نظر پزشک درمان شوید.
تاثیر آن بر مادر
- بروز زخم‌های دردناک : تبخال معمولاً به صورت تاول‌های دردناک در لب یا نواحی اطراف دهان ظاهر می‌شود.
- افزایش استرس و ناراحتی : درد و ظاهر زخم می‌تواند به استرس مادر دامن بزند که در خود بارداری نیز اثرگذار است.
- عفونت‌های ثانویه : در مواردی ممکن است عفونت باکتریایی به‌عنوان عارضه ثانویه ایجاد شود.
تاثیر آن بر جنین
- انتقال ویروس به نوزاد : خطر انتقال ویروس معمولاً در زمان زایمان (به‌ویژه در عفونت‌های تناسلی) مطرح است ؛ به همین دلیل، در صورت عفونت فعال در نزدیکی زمان زایمان، پزشک ممکن است زایمان را به روش سزارین توصیه کند تا از تماس نوزاد با ویروس جلوگیری شود.
- تاثیر بر جنسیت جنین : شواهد علمی هیچ رابطه مستقیمی بین عفونت HSV و جنسیت جنین نشان نداده‌اند؛ بنابراین، تبخال تأثیری بر تعیین جنس جنین ندارد.
- عوارض نوزادی : اگر ویروس به نوزاد منتقل شود، ممکن است موجب بروز نوزاد هرپسی شود که یک وضعیت خطرناک و نادر است. با این حال، در اکثر موارد با رعایت مراقبت‌های بهداشتی و درمان‌های پیشگیرانه، انتقال ویروس کنترل می‌شود.
نکات مهم :
- مشاوره تخصصی : به دلیل حساس بودن وضعیت بارداری، در صورت بروز هرگونه نشانه تبخال یا تاول، حتماً با پزشک متخصص زنان یا پوست مشورت کنید.
- مراقبت‌های پیشگیرانه : رعایت بهداشت فردی، استفاده از داروهای تجویزی به طور دقیق و مطابق دستورالعمل ها و نظارت دقیق بر علائم می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند.
- استفاده از پمادهای توصیه شده : در زمان بارداری استفاده از پماد های ضدویروسی تجویز شده توسط دکتر (مانند آسیکلوویر موضعی) از نظر ایمنی مشکلی ندارد.
- استفاده از قرص های ضدویروسی در دوره شیردهی : مطالعات نشان داده که مصرف این دارو ها در دوره شیردهی تاثیر منفی بر کیفیت شیر مادر ندارد و میزان انتقال دارو به شیر مادر بسیار کم است و تاثیری بر نوزاد ندارد. ولی باز هم برای مصرف این دارو ها لازم است با پزشک متخصص مشورت کنید.
تبخال دهان در نوزادان
بهتر است حتی المکان از بوسیدن نوزاد خودداری کرده و در صورت مشاهده علائم تبخال در نوزاد که شامل تب و ناراحتی و مشاهده تاول در اطراف دهان یا بینی است، فورا به پزشک مراجعه کنید.
بیشتر بدانید : آیا تبخال لب در نوزادان خطرناک است ؟
برای پیشگیری از تبخال دهانی ، چه اقداماتی لازم است انجام دهیم ؟
با رعایت این نکات که در زیر اشاره شده، می‌توانید خطر بروز تبخال دهانی را کاهش داده و از انتقال آن به دیگران جلوگیری کنید.
- اجتناب از تماس مستقیم با زخم‌های تبخال : به یاد داشته باشید که حتما از بوسیدن یا تماس نزدیک با فردی که تبخال فعال دارد خودداری کنید.
- عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی : وسایلی مانند لیوان، حوله، ظروف غذاخوری و لوازم آرایشی را با دیگران به اشتراک نگذارید تا خطر انتقال ویروس کاهش یابد.
- مدیریت استرس : استرس می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کرده و موجب بروز تبخال شود. با استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی، استرس خود را کنترل کنید.
- محافظت در برابر نور خورشید : قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور خورشید می‌تواند تبخال را تحریک کند. استفاده از کرم‌های ضدآفتاب با SPF مناسب و بالم لب یا رژ لب حاوی SPF مناسب توصیه می‌شود.
- حفظ سلامت عمومی و تقویت سیستم ایمنی : تغذیه مناسب، ورزش منظم و خواب کافی و مکمل های غذایی و مصرف ویتامین های لازم بدن به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند و می‌تواند از بروز تبخال جلوگیری کند.
- رعایت بهداشت دست‌ها : شستن منظم دست‌ها با آب و صابون، به‌ویژه پس از تماس با نواحی آلوده، می‌تواند از انتقال ویروس جلوگیری کند.
- اجتناب از محرک‌های شناخته‌شده : برخی عوامل مانند خستگی مفرط، بیماری‌های تب‌دار و تغییرات هورمونی می‌توانند تبخال را تحریک کنند. شناسایی و مدیریت این عوامل می‌تواند به پیشگیری کمک کند.
مقالات مشابه
در صورت علاقه مندی به مطالعه بیشتر درباره ” تبخال دهان “ و موارد مرتبط می‌توانید از مقالات معتبر زیر استفاده کنید :
- A Narrative Review of Alternative Symptomatic Treatments for Herpes Simplex Labialis
- خلاصه : مرور درمان‌های مکمل و طبیعی (مانند عصاره بومادران، لیزین و روی) برای کاهش علائم تبخال لب
- لینک : PMC
- Oral herpes simplex virus infection in patients undergoing chemotherapy: An integrative literature review
- خلاصه : ارزیابی شیوع، عوامل زمینه‌ای و مکانیسم‌های بازفعال‌سازی تبخال دهانی در بیماران شیمی‌درمانی
- لینک : pubmed
سوالات متداول تبخال دهان
علت تبخال زدن دهان چیست ؟
وجود ویروس هرپس سیمپلکس به صورت نهفته در بدن که تحت تاثیر عواملی مانند استرس و فشار روانی ، تب و بیماری های عفونی، ضعف سیستم ایمنی و ... فعال می شود و به شکل تاول های کوچک رو لب یا اطراف دهان یا داخل دهان بروز پیدا می کند.
آیا تبخال واگیردار است ؟
بله، تبخال بسیار واگیردار است و عمدتا از طریق تماس مستقیم با ضایعات یا بزاق فرد مبتلا منتقل می‌شود.
چگونه تبخال دهان را از بین ببریم ؟
روش های درمانی متنوعی وجود دارد مثل پمادهای موضعی یا داروهای ضد ویروسی و مکمل ها که توصیه می شود با مراجعه به پزشک و طبق تجویز هر یک از این موارد را انجام دهید.
چگونه جای تبخال را از بین ببریم ؟
برای از بین بردن جای تبخال که در موارد نادر ممکن است رخ دهد ، قبل از استفاده از هر محصولی بهتر است ابتدا به پزشک پوست و زیبایی مراجعه کنید تا براساس نوع پوست و شکل زخم شما دارو یا کرم را تجویز کند.
آیا تبخال می تواند باعث سرطان شود ؟
براساس تحقیقات ، ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 (HSV-1) که عامل تبخال است، نمی تواند مستقیما باعث سرطان شود. اما برخی مطالعات نشان داده که عفونت های ویروسی مزمن در طولانی مدت می تواند احتمال بروز برخی سرطان ها را افزایش دهد. اما با رعایت بهداشت و تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از انتقال ویروس های خطرناک می توان از بروز مشکلات جدی خودداری کرد.
